نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

admin

28 بهمن 1400

15 دقیقه زمان برای مطالعه

امتیاز بدهید

احمد علوی تبار – شهریور 1400

چکیده

ریشه اصلی مشکلات زندگی دنیوی در عدم آگاهی کافی از ماهیت ناامن دنیا و روش صحیح تعامل با دیگران و برآوردن نیازهای خویش است. بر طبق آموزه‌های وحیانی، برای انسان دو نوع هشیاری و خِرد دنیوی یا سفلایی و آخرتی یا الهی وجود دارد. درک حقایق هستی و تشخیص روش صحیح زندگی با تکیه بر عقل و علم دنیوی ناممکن است. رواج انواع نظرات آمیخته با ناراستی، یافتن مسیر درست زندگی و مواجهه مناسب و ثمربخش با مشکلات را دشوارتر می‌کند.

تنها راه سعادت واقعی انسان، ایمان به خدا و پیروی از رهنمودهای الهی است. بدین طریق، می‌توانیم نگرش به زندگی و روش‌های تعامل با دیگران و برآوردن نیازها را اصلاح و هشیاری و توانایی‌های الهی خویش را بازیابی‌کنیم. راهیابی به هستی عالی الهی مستلزم تطهیر دل از ناخالصی‌های دنیوی با هشیاری و بصیرت روزافزون حاصل از تداوم اصلاح نگرش و روش‌هاست. آشنایی با برخی نکات اساسی هستی حقیقی دل و انواع هدایت‌های الهی می‌تواند راهگشا باشد.

مقدمه

آموزه‌های وحیانی و تجارب ما انسان‌ها از زندگی دنیوی آشکار می‌سازد که عالَم دنیا بسیار ناسالم و نا‌امن است. شیاطین جن و انس و انواع عوامل بیماری‌زا و مخرب می‌توانند سلامت جسم و روح ما را به خطر اندازند.

نشانه‌های فراوانی حاکی از این حقیقت‌اند که ما برای سالم و خوب زیستن نمی‌توانیم تنها به عقل و علم دنیوی تکیه کنیم. برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:

1- رواج انواع نظرات آمیخته با ناراستی، عرضه گسترده غذاهای روحی و جسمی ناخالص و ناسالم، عدم توانایی کافی در تشخیص حق و باطل.

2- بهره‌برداری نادرست از منابع انسانی و اقتصادی و ریشه‌کن نشدن فقر.

3- تداوم ظلم و بی‌عدالتی و انواع ناهنجاری‌های اجتماعی مانند جنگ و تخریب و غارت منابع حیاتی ملت‌ها، شکاف شدید طبقاتی، بیکاری، اعتیاد و …

4- ناکامی بیشتر مردم در رسیدن به احساس آرامش و امنیت پایدار.

اما خداوند به انسان‌ها وعده داده‌است که با پیروی از رهنمودهای الهی می‌توانند به هشیاری و حیاتی بسیار فراتر از هشیاری و حیات دنیوی نایل‌شوند‌. از مهمترین ویژگی‌های این هستی متعالی، عدم وجود ناخالصی یا ناپاکی، آرامش و امنیت پایدار و فعال‌شدن قابلیت‌های الهی دل است. (1)

ایمان به این حقیقت که قلب معنوی ما قابلیت نیل به هشیاری و خِرد الهی را دارد و جسم و امکانات دنیوی ما موقتی و حفظ سلامت دل مهم‌تر از حفظ سلامت جسم و نگهداری امکانات دنیوی است، گام مهمی در مسیر نزدیک شدن به مفهوم سلامتی حقیقی و خوب زیستن است.

برخی نکات اساسی

بدن دنیوی ما مَرکبی موقت برای روح ماست و ارزشمندی و ضرورت حفظ سلامت آن، به جهت خدمت‌رسانی به روح ما در زندگی دنیوی است. رشد معنوی که هدف اصلی زندگی است، به معنی ارتقاء مداوم کیفیت روح و توانایی‌های رحمانی آن است.

ما مهمان خداوندیم و خداوند همه نیازها و همه امور زندگی مؤمنان رهپوی راهش را به نحو مقتضی کفایت می‌کند. در حقیقت، نگرانی برای تأمین نیازهای زندگی دنیوی ناموجه است و تلاش ما در این جهت نباید موجب خسارت به قلب معنوی ما شود. می‌توان گفت که مراقبت از سلامت دل، از مهم‌ترین نکات در حفظ و بهبود کیفیت زندگی بشر است.

کارکرد صحیح روح و جسم ما وابسته به دریافت میزان معینی از انرژی حیاتی الهی و سطح معینی از مراقبت و حفاظت توسط فرشتگان خداست. ما باید بیاموزیم که چه نیات و رفتارهایی سطح انرژی حیاتی الهی و میزان حفاظت و ایمنی روح و جسم ما را کاهش می‌دهد و چه نیات و رفتارهایی موجب افزایش آن می‌شود. تلاش برای جلب رضایت خداوند، بهره‌ی قلب معنوی و همه امور زندگی ما را از رحمت و برکات خداوند افزایش می‌دهد.

در حقیقت، عوامل مخرب بیرونی، تنها تا هنگامی می‌توانند به ما آسیب جدی وارد کنند که ما شناخت کافی از تهدیدهای واقعی و دشمنان خود نداشته باشیم، با نحوه حفاظت از قلب معنوی خود آشنا نباشیم، و به جای اهتمام به اصلاح نگرش و رفتارهای خود و پیش از آن‌که هدایت یابیم، درصدد اصلاح دیگران برآییم. (2)

خداوند وعده داده است که اگر به او ایمان داشته باشیم و همواره با تلاش برای پرهیز از آسیب رساندن به خود و دیگران، درصدد جلب رضایت او برآییم و در راه او استقامت بورزیم، ما را به مسیر صحیح زندگی و بهره‌مندی از بصیرت و خِرد الهی و امنیت واقعی هدایت می‌فرماید. (3)

بازگشت به خود‌شناسی

‌در طول تاریخ، بیشتر انسان‌ها از توجه کافی به خودشناسی و دارایی‌های حقیقی و عظیم الهی قلب معنوی خود غافل بوده‌اند. آنان شتاب‌زده به جاذبه‌های فریبنده و کاذب دنیا روی‌آورده و راهنمایان الهی را کم‌خِرد پنداشته‌اند. بیشتر توجه آنان معطوف به کسب سهم بیشتری از مال و مقام گذرای دنیوی بوده‌است. بسیاری از موارد توجه به خودشناسی نیز حداقل از زمان سقراط تاکنون، محدود به شناخت عقلی و نقلی بوده‌است. در واقع، بیشتر انسان‌ها به فعال‌سازی قابلیت‌های الهی دل و امکان کسب معرفت حضوری دلی بی‌اعتنا بوده‌اند.

باز‌شناسی هویت حقیقی الهی خویش برای هر انسانی که در دریای مشکلات زندگی دنیوی غوطه‌ور و در جستجوی معنای واقعی زندگی و سعادت حقیقی است، ضروری و بسیار راه‌گشاست.

از جمله مهم‌ترین پرسش‌هایی که می‌تواند برای هر انسانی در زندگی دنیوی‌اش مطرح باشد، این است که از کجا و به کجا آمده‌ایم، چرا آمده‌ایم و به کجا می‌رویم؟

عالَم ذَر

از آیات قرآن کریم و احادیث اولیای خدا چنین بر می‌آید که ما انسان‌ها وجودی پیشین نزد خداوند داریم. یعنی پیش از آن‌که به عالَم دنیا بیاییم، خداوند ارواح ما انسان‌ها را از روح متعالی خود خلق فرموده است. در حقیقت، ما از عالَم روح مجرد که عالَم اَلست یا عالَم ذر نامیده می‌شود، برای مواجه شدن با انواع مسائل و مشکلات و تلاش برای حل آن‌ها و فعال شدن قابلیت‌های عظیم روحِ خود به عالَم دنیا آمده‌ایم. واژه دنیا به معنی تمام جایگاه‌های پایین و پست در مراتب هستی است و هر جایگاه و مرتبه هستی، متناظر با درجه‌ای از کیفیات روح و مرتبه‌ای از ادراک و معرفت است.

همه‌ی ما علاوه بر دارا بودن قابلیت‌های روحی عمومی، از ابتدا برخی ویژگی‌های منحصر به فرد نیز داشته‌ایم، همچنان که گیاهان قابلیت‌های مشابه و برخی ویژگی‌ها و خواص متفاوت دارند. جنسیت و خانواده‌ی دنیایی ما بر حسب ویژگی‌های منحصر به فرد ما تعیین شده است. برای همه‌ی ما اختیار انتخاب روش برخورد با چالش‌های زندگی دنیوی و امکان بهتر یا بدتر شدن وضعیت روحی‌مان وجود دارد.

برخی ویژگی‌های زندگی دنیوی

مخلوقاتی که در دنیا زندگی می‌کنند، در مراتب مختلفی از هستی‌اند. شیاطین که از جنیان‌اند، خطرناک‌ترین مخلوقات عالَم دنیا برای بشرند. دنیا محلی بسیار پر‌مخاطره برای جسم و روح انسان است و در عین‌حال، بهترین شرایط را برای رشد روحی انسان‌های خدا‌باور مطیع رهنمود‌های الهی داراست. خداوند و ارواح متعالیِ عالَم فرا مادی بر عالَم دنیا اِشراف و تسلط کامل دارند.

هر فرد، تنها در چارچوب طرح‌های اصلی و پنهانی الهی به انتخاب مسیر زندگی خود می‌پردازد و یکی از چندین مسیر طراحی شده و مقدر را در پیش می‌گیرد. انسان‌ها می‌توانند در مواجهه مناسب با مشکلات زندگی دنیوی به تدریج به درجات روحی بسیار بالایی برسند تا جایی که ولیّ خدا و جانشین او بر روی زمین شوند. اما بسیاری از انسان‌ها با کم‌اعتنایی یا بی‌اعتنایی به هشدار‌های فطرت الهی خود و تکذیب پیام‌آوران الهی، کم و بیش اسیر جاذبه‌های فریبنده و کاذب دنیا می‌شوند و با رفتار‌های نا‌مناسب، کم و بیش در چاه انرژی منفی دنیا فرو می‌روند.

چاه انرژی منفی شامل همه حالت‌های ظلمانی و دوزخی قلب معنوی است به طوری که تراز‌های پایین‌تر آن متناظر با دلبستگی دنیوی بیشتر و هشیاری کمتر است. اگر گرفتار‌شدگان در چاه انرژی منفی، علت نا‌‌آرامی و عدم تعادل روحی خود را درنیابند و توبه نکنند، دچار انحطاط معنوی شدید می‌شوند و از هدف آفرینش انسان که نیل به مراتب عالی هستی و بهره‌مندی از خِرد عالی الهی است باز می‌مانند. دنیا برای روح درمانده‌ی چنین افرادی دوزخ است. بسیاری از آنان بَرده‌ی شیاطین می‌شوند. اما انسان‌هایی که قلب معنوی‌شان تا حدی بیدار شده و از اسارت دنیا رهایی یافته است، به مراتب و حالت‌های عالی بهشتی واصل می‌شوند.

مراتب عالی هستی به چه معناست؟

مراتب عالی هستی متناظر با مراتبی از کیفیات عالی روح است. با افزایش کیفیت روح، توانایی‌های آن افزایش می‌یابد. خداوند در عالی‌ترین مرتبه هستی و منشأ و مبدع همه مراتب هستی است. خداوند روح انسان‌ها را با بهترین قابلیت‌های روح متعالی خود و بالاتر از قابلیت‌های فرشتگان آفریده است. اما فعال‌سازی این قابلیت‌ها مستلزم تجربه زندگی دنیوی و مواجهه صحیح با چالش‌ها و مشکلات این مرحله‌ی مقدماتی و موقتی از زندگی است. کسانی که از رهنمود‌های الهی پیروی کنند و نیات و رفتار‌های شایسته‌ای داشته باشند، از سقوط روحی به مراتب بسیار پایین و پر‌خطر هستی در امان می‌مانند و امکان تزکیه نفس و بازگشت بسیار پر‌بهره به سوی مراتب عالی هستی را خواهند داشت. (4)

” از آیه 133 سوره مبارکه آل عمران می‌توان دریافت که گستره اختیارات انسان‌های متقی می‌تواند به بی‌نهایت میل کند. زیرا هیچ محدودیت ذاتی برای بهبود کیفیت روح انسان وجود ندارد. حضور فیزیکی در زندگی دنیوی برای ارواح متعالی پس از تکمیل مأموریت زمینی و تربیت جانشین شایسته، زحمتی نا‌موجه است.“ (5)

دل و آسمان دل به چه معناست؟

دل یا قلب معنوی، ژرفا و حقیقت روح انسان و مرکز احساس و ادراک عالی الهی اوست. کیفیت روح انسان به وضعیت قلب معنوی او بستگی دارد. قلب معنوی ممکن است تحت تأثیر عوامل مخرب یا سازنده، در یکی از تراز‌های پایینی (زمینی) یا بالایی (آسمانی) انرژی حیاتی الهی قرار گیرد. کیفیات عالی روح انسان مربوط به تراز‌های آسمانی دل است. قلب معنوی با گذر به تراز‌های بالاتر آسمانی می‌تواند از حالت ماه باطنی به حالت خورشید باطنی که مولد نور و انرژی حقیقی غیر‌فیزیکی است، تکامل یابد.

مکه جلوه‌ای از سرزمین امن دل مطهر، و مسجد الحرام جلوه‌ای از ظرفیت معنوی و قابلیت اکرام و هدایت دل مطهر، و خانه کعبه جلوه‌ای از منزلت والای چنین دلی است. امام باقر‌ (ع) به حسن بصری فرمودند: شنیده‌ام که گفته‌ای مراد از سرزمین مبارک و امن در آیه 18 سوره مبارکه سبأ، سرزمین مکه است. آیا کسانی که برای حج به مکه سفر می‌کنند مورد هجوم راهزنان قرار نمی‌گیرند و در مسیر آن هیچ ترسی ندارند و اموال‌شان را از دست نمی‌دهند؟ امام پس از اقرار حسن بصری فرمود: این آیه مثالی است که خداوند درباره [ویژگی دل‌های] ما اهل بیت بیان داشته است. (6)

آفرینش و تکامل معنوی انسان

در کتاب ”آهنگ آسمان دل در دلیرستان اخترخیز گِل“ آمده است: ”خداوند متعال در قرآن کریم به آفرینش هفت آسمان اشاره فرموده است. در بیان حکیمانه قرآنی، از عدد هفت برای بیان مراتب بسیار از چیزی یا تکرار بسیار یک عمل نیز استفاده شده است. یکی از معانی ”هفت آسمان“، جهان‌های با مراتب وجودی مختلف و دیگری درجات مختلف رشد معنوی انسان است. از واژه زمین نیز، هم برای اشاره به زمین در جهان پایین (دنیای مادی)، و هم برای اشاره به مراتب پایینی درجات معنوی انسان استفاده شده است. …

اشاراتی که در قرآن کریم به مراحل و چگونگی آفرینش آسمان‌ها و زمین شده، اساساً معطوف به حقایق آفرینش و تکامل [شخصیت الهی] قلب معنوی است. مراحل آفرینش و تکامل معنوی انسان تا بلوغ کامل به شش دوره تقسیم شده است(7): دو دوره برای مراحل پایه زمینی (نهفته)، دو دوره برای مراحل نیمه‌آسمانی (جنینی) و دو دوره برای مراحل آسمانی (از تولد انسان الهی تا بلوغ کامل). … آفرینش آسمان‌های قلب معنوی، که مهم‌تر از آفرینش انسان در مرحله زمینی است، برای هر قلب معنوی که آمادگی رشد داشته باشد، به نحو مناسبی طراحی می‌شود. اما قلب معنوی باید ابتدا مراتب زمینی و نیمه‌آسمانی (جنینی) رشد را طی نماید(8). (باید توجه داشت که کوه‌ها و چشمه‌های ظاهری جلوه‌هایی از کوه‌ها و چشمه‌های معنوی‌اند)“(9).

دلی که به ناخالصی‌های دنیوی آلوده شده و تحت سلطه نفس کاذب طغیان‌گر دنیوی قرار گرفته باشد، بدون یاری‌خواستن از خداوند، تسلیم‌شدن به او، پیروی از هدایت الهی و گذراندن مراحل تطهیر، نمی‌تواند از صافی‌های مراتب آسمان دل عبور کند. می‌توان گفت درهای آسمان قلب معنوی به روی کسانی که تکبر، سرکشی و خود‌سری ورزند و مطیع اولیای خدا نشوند، گشوده نخواهد شد، همان‌طور که طناب شتر و شتر که هیکلی درشت و گردنی نسبتاً دراز دارد، نمی‌تواند از سوراخ سوزنی عبور کند. (10)

کاهش سطح هشیاری در ورود به عالَم دنیا

در پاسخ به این پرسش که چرا روح انسان که از نور خداوند و دارای هشیاری الهی است، در آغاز ورود به عالَم دنیا به اندازه کافی هشیار نیست، می‌توان گفت که محبوس شدن در بدن دنیوی که از ملزومات قرار گرفتن در شرایط زندگی دنیوی است، برای روح هشیار و کم‌تجربه بسیار دردناک و عذاب‌آور است. از این‌رو کاهش سطح هشیاری روح در آغاز زندگی دنیوی ضروری است. علاوه بر این، لازم است که روح تا حدی در چاه انرژی منفی دنیا فرو رود و برخی شرایط ناگوار را تجربه و تحمل کند. بازگشت پر‌بهره قلب معنوی از حالت‌های دوزخی و در پیش‌گرفتن مسیر آسمان دل، برای روح انسان و برای تمام هستی بسیار ارزشمند است و علاوه بر تولید مقدار عظیمی از انرژی حیاتی الهی، موجب توسعه خِرد عالی الهی می‌شود.

منابع

1- سوره مبارکه توبه 72، انعام 82، یونس 25، نحل 97، ص 20، صف 13-10، جمعه 2، …

2- سوره مبارکه مائده 105، بقره 44، …

3- سوره مبارکه نساء 174 و 175، مائده 15 و 16، انعام 82، انفال 29، یونس 9، 27-25 و 57، انبیاء 68 و 69، فرقان 63، عنکبوت 69، فصلت 30، بلد 4 تا آخر، عصر، …

4- سوره مبارکه تین، مریم 71 و 72، آل عمران 14، 135-130 و 164، نحل 97-95، حدید 20 و 21، طلاق، بخش پایانی آیه 2 و تمامی آیه 3، انفال 29، انعام 82، جمعه 4-1، اعلی، …

5- کتاب ”آهنگ آسمان دل در دلیرستان اخترخیز گِل“، ص 122.

6- الاحتجاج، طبرسی 327/2.

7- سوره مبارکه اعراف 54، یونس 3، هود 7، فرقان 59، سجده 4، فصلت 9 تا 12، ق 38، …

8- سوره مبارکه نازعات 33-27.

9- آهنگ آسمان دل …، ص 124-122.

10- سوره مبارکه اعراف 40.