مختصری درباره رویداد غدیر خم

خطبه غدیر

خطبه غدیر، سخنرانی پیامبر اکرم‌ (ص) پس از برگزاری آخرین مناسک حج خویش (حَجّة‌ الوداع)، در اجتماع بزرگ مردم در محل غدیر خُم است. غدیر خم مکانی میان مکه و مدینه در نزدیکی جُحفه، و محل جداشدن کاروان‌های حج به سوی شهرهای خود بود. پیامبر اکرم‌ (ص) حدود دو ماه پیش از رحلت، در هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجری در این مکان فرمان خداوند مبنی بر ولایت و وصایت امیر مؤمنان علی‌ (ع) را به مسلمانان ابلاغ‌ کردند. (1)

چکیده روایات غدیر در منابع مهم شیعه

توصیف خطبه غدیر در کافی کلینی، کمال‌الدین شیخ صدوق، ارشاد شیخ مفید و امالی شیخ طوسی، کم و بیش مشابه است. از آن میان، کامل‌ترین توصیف را شیخ مفید آورده است.

او ابتدا توضیح می‌دهد که علت انتخاب غدیر خم برای ایراد خطبه، نزول آیه 67 سوره مائده بود که به پیامبر (ص) فرمان می‌داد که آنچه را قبلاً (درباره ولایت علی^‌ع) گفتیم به مردم ابلاغ کن. پیش از این هم در این زمینه دستور رسیده بود، بی‌آن‌که زمانی برای اعلام آن تعیین شده باشد. پیامبر آن را به تأخیر می‌انداخت تا در آن از اختلاف مردم در این امر ایمن باشد. سپس خطبه غدیر را این‌گونه توصیف کرده است:

”رسول خدا ابتدا حمد و ثنای الهی را بجا آورد و مردم را از مواعظ شافیه خود که با بلاغت هر چه تمام‌تری ادا می‌کرد بهره‌مند ساخت. ضمناً آنان را از ارتحال خویش باخبر کرد و فرمود: مرا به ‌عالم دیگر دعوت کرده‌اند و نزدیک است منادی حق را اجابت گویم و از دنیا بروم. اما چیزی از خود باقی می‌گذارم که اگر به‌آن تمسک کنید هیچ‌گاه گمراه نشوید: کتاب خدا و عترتم اهل بیتم. این دو هرگز از هم جدا نشوند تا کنار حوض [کوثر] بر من وارد گردند.

سپس با صدای رسا اعلام کرد: آیا من از شما شایسته‌تر به‌ شما نیستم؟ همه گفتند خدا داناست که چنین است. رسول خدا دست علی (ع) را گرفت و بلند کرد آن‌چنان‌که سپیدی زیر بغلش نمودار گردید و گفت: هر که من مولای او هستم، علی هم مولای اوست. پروردگارا دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن، و یاور او را یاری کن و خوارکننده او را خوار ساز.

سپس از منبر فرود آمد. حوالی وقت ظهر بود. دو رکعت نماز [نافله] گزارد. چون خورشید به وسط آسمان رسید، مؤذن مردم را برای نماز ‌جماعت دعوت کرد.“

شیخ مفید پس از آن به توصیف بیعت مسلمانان با امیر مؤمنان و شعرخوانی حسان بن ثابت پرداخته است. او سخنش را با اشاره به فضائل اختصاصی امیر مؤمنان خاتمه داده و نتیجه گرفته است که پیامبر (ص) برترین و شریف‌ترین خلق خدا را به مردم معرفی کرد.

شعرخوانی حسان بن ثابت در غدیر خم

حَسّان بن ثابت نزد پیامبر (ص) آمد و عرض کرد: آیا اجازه می‌دهید در این‌باره چیزی بگویم که خدا از آن راضی باشد؟ پیامبر فرمود: به‌ نام خدا بگو. حسان در جای بلندی قرار گرفت و همچنان‌که مسلمانان آماده گوش‌دادن بودند سروده‌اش را خواند:

يناديهم يوم الغـديـر نبيّهم * بخمّ وأسـمع بالرّسـول مناديـا

وقال: فمن مولاكم ووليّكم؟ * فقالوا ولم يبدوا هناك التّعاديا

إلهـك مولانـا وأنت وليّنـا * ولن تجدن منّا لك اليوم عاصـيا

فقـال له: قم يا علی فإنّنی * رضيتك من بعدی إماما وهاديا

فمن كنت مولاه فهذا وليّه * فكونوا له أنصـار صـدق مواليـا

هناك دعا: اللّهمّ وال وليّه * وكن للّذی عادى عليّـا معاديـا

ترجمه اشعار: در روز غدیر خم پیامبر مسلمانان را گرد آورد و فرمود: مولا و ولی شما کیست؟ آنان بدون آن‌که اظهار دشمنی کنند پاسخ دادند خدای ما مولای ما و تو هم ولی ما هستی. و امروز به‌ هیچ وجه از ما سرکشی نخواهی دید. آنگاه فرمود: یا علی از جای برخیز که من پس از خود به امامت و هدایت تو خرسندم. پس هر کس من مولای او هستم، علی ولی اوست. و شما هم براستی یاور و دوست او باشید. در اینجا شروع کرد به دعا‌کردن: پروردگارا دوست او را دوست و دشمن او را دشمن بدار.

پیامبر (ص) فرمود: ای حسان تا وقتی که ما را به زبان خود یاری می‌کنی روح القدس یاور و مؤید تو باشد.

قدر مشترک روایات غدیر در منابع اصلی اهل سنت و شیعه

آنچه از رویداد غدیر که در برخی منابع اصلی اهل سنت (2) و شیعه قطعاً مشترک است (3):

پیامبر (ص) در آن روز دست علی را گرفت و به مردم گفت: آیا می‌دانید که من نسبت به مؤمنان از خودشان اولی هستم؟ گفتند بلی ای رسول خدا. گفت: هرکس‌که من مولای اویم پس علی هم مولای اوست. خداوندا دوست بدار آن‌که او را دوست می‌دارد و دشمن بدار آن‌که او را دشمن می‌دارد.

معانی مهم رویداد غدیر

برخی از مهمترین معانی رویداد غدیر عبارتند از:

1- توجه‌دادن به هستی پاک، متعالی و فراهوشمند الهی و امکان تقرب به آن با پیروی از رهنمودهای الهی و پرهیز از دنیاپرستی و نفاق.

2- تبیین لزوم پذیرش ولایت امیر مؤمنان علی (ع) و پیروی از مشی و هدایت او و جانشینان حقیقی او (که نور او را در دل دارند). پیام رسای رویداد غدیر که فاصله‌ی زمانی زیادی با نزول آیه اکمال دین (مائده 3) نداشت، این بود که خداوند از آن زمان، شرط اکمال دین را پذیرش ولایت علی (ع) مقرر فرموده است.

3- توجه‌ به این حقیقت که دارایی‌ها و توانایی‌های دنیوی کاذب است. توانایی‌های امیر مؤمنان جلوه‌ای از نور الهی پاک، متعالی و فراهوشمند او بوده‌ است.

4- بالابردن دست امیر مؤمنان، می‌تواند بدین معنی باشد که او به اذن خداوند، دست بالا را در هستی دارد. بدون پذیرش ولایت امیر مؤمنان و پیروی از مشی و هدایت او راهی به هستی عالی الهی نیست. امیر مؤمنان بارزترین و کامل‌ترین جلوه‌ی شخصیت الهی دل است (چنان‌که فرمود خداوند آیه‌ای بزرگ‌تر از من ندارد). و به‌پا داشتن شخصیت الهی دل مستلزم پیروی از مشی و هدایت اوست. (4)

5- همچنین، بالا رفتن دست امیر مؤمنان بر فراز منبر پیامبر، به معنی تجلی نور امام حق در سرزمین دل پیروان ایشان است. معنای دیگر آن، تأکید بر صلاحیت فقط پیروان راستین ایشان برای تبلیغ دین خداست.

6- هشدار نسبت به فتنه‌گری همراهان ظاهری اسلام (5). توجه‌دادن به این حقیقت که توانمندی ظاهری جامعه مسلمانان لزوماً به معنی رشد معنوی و پیروزی حقیقی نیست.

7- خداوند نه در پذیرش ولایت الهیه‌ی اولیا و نه در پذیرش رهبری معنوی و سیاسی فرد مورد تأیید خدا و پیامبر، هیچ اجباری مقرر نفرموده است. پیامبر (ص) در غدیر خُم ”ولایت الهیه علی‌(ع) بر مؤمنان“ را ابلاغ کردند. و بیعت (ظاهری و باطنی) با علی‌(ع) به عنوان ولی و امام مؤمنان را از موارد تسلیم‌بودن به امر خدا برشمردند. اما ایشان درباره برگزیدن رهبر بعدی جامعه مسلمانان هیچ اجباری قرار ندادند. در واقع مردم آزاد بودند حاکمان جامعه را برگزینند و نتایج پیروی یا عدم پیروی از رهنمودهای الهی را تجربه کنند. (6)

منابع و توضیحات

1- ابن اثیر، أسدالغابة، ج 1، ص 308 و 367، ج 2، ص 233، ج 3، ص 92، 93، 274، 307 و 321، ج 4، ص 28، ج 5، ص 6، 205، 208 و 253؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج 5، ص 213-208 و 227 و 228، ج 7، ص 338 و 349-344؛ بلاذری، أنساب الاشراف، ج 1، ص 156، ج 2، ص 111؛ تاریخ الیعقوبی، ج 1، ص 442 و 443؛ فضل بن شاذان الازدی، الایضاح، ص 99 و 334؛ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج 1، ص 269-266؛ شیخ طوسی، الامالی، ج 1، ص‌ 255-247؛ شیخ مفید، الارشاد، ج 1، ص 179-174؛ کلینی، الکافی، ج 1، ص 288-286؛ … برخی منابع خطبه غدیر

2- مسند احمد بن حنبل، صحیح مسلم، سنن ابن ماجه، انساب الاشراف بلاذری، سنن ترمذی و السنن الکبرای نسائی. (در سه کتاب مسند احمد بن حنبل، انساب الاشراف بلاذری و السنن الکبرای نسائی بخش‌هایی از خطبه پیامبر همراه با تصریح به اسم غدیر خم آمده‌‌ است. در دو کتاب انساب الاشراف بلاذری و السنن الکبرای نسائی، به این‌که واقعه در حجة‌ الوداع رسول‌الله رخ‌داده تصریح شده‌‌ است. حدیث ثقلین، با کمترین الفاظ یعنی انّی تارک فیکم کتاب‌الله و عترتی اهل بیتی، به عنوان جزئی از خطبه غدیر به سه طریق متفاوت در پنج کتاب از شش کتاب فوق، جز سنن ابن‌ ماجه، آمده‌‌ است.)

3- محسن کدیور، بازخوانی خطبه پیامبر در غدیر خم. (این‌که برخی منابع اهل سنت مانند سیره ابن إسحاق، سیره ابن‌هشام، صحیح بخاری، و سنن ابی‌داود خطبه پیامبر در غدیر خم را نقل نکرده‌اند، رویداد غدیر را زیر سؤال نمی‌برد. اما تعصب مذهبی این نویسندگان را به عنوان احتمالی قوی در عدم نقل رویداد مذکور خاطرنشان می‌سازد.)

4- مهمترین چالش برای هر مسلمان این بوده‌ است: خود را در خدمت او قرار‌دادن، یا او را در خدمت خود خواستن و اگر نشد، تکذیب‌کردن!

5- بقره 12-8، نور 52-47، …

6- نساء 80، تغابن 12، غاشیه 21 و 22، …

برخی مطالب مرتبط

نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا … (1)

اسلام راستین – اسلام‌شناسی به زبان ساده (1)

اسلام و قدرت – اسلام‌شناسی به زبان ساده (5)

پرسش و پاسخ درباره برخورد محترمانه

پرسش و پاسخ درباره آمرزش گناهان با گریه بر امام حسین (ع)

پیام نوروزی احمد علوی تبار

پرسش و پاسخ درباره عدالت الهی و امام زمان (عج)

پرسش و پاسخ درباره اهمیت نماز

گزیده‌ای از طوبای محبت – بسم الله

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (1)

نکاتی درباره نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی (1)

شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (1)

شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)

خورشید حقیقی – شرحی بر شعر پیامبر خِرد و عشق (1)

چگونه مشکلات زندگی را حل کنیم – شرحی بر شعر با رضا بنشین (1)

بیداری دل و طلب فرج برای پیمودن راه اولیا – شرحی بر دعای ندبه (1)

نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (1)