نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (5)

احمد علوی تبار – مهر 1400

بخش پنجم – نکات دیگری درباره معانی باطنی آیات و رویداد‌ها

آیات قرآن کریم و همه احکام اسلام معانی باطنی والایی دارند که تنها با رشد معنوی حقیقی به تدریج قابل درک می‌شوند. قلب معنوی انسان در سطوح پایین هشیاری، هویت حقیقی الهی خود را به یاد ندارد و خود را با تعلقات دنیوی هم‌هویت می‌داند. در چنین شرایطی، درک این حقیقت دشوار است که آنچه در بیرون از دل مشاهده می‌شود، نشانه‌هایی از حقایق جهان درون است.

اما افراد نسبتاً هشیارتر درصدد درک معانی باطنی آیات و نشانه‌ها هستند تا علاوه بر استفاده صحیح از نعمت‌های دنیوی، به درک حقایق هستی و بهره‌مندی از نعمت‌های بالاتر خداوند رهنمون شوند. قرآن کریم افرادی را که در معانی باطنی آیات و رویداد‌ها تفکر می‌کنند و با توفیق الهی از پوسته‌ها به مغز آیات راه می‌یابند، صاحبان خِرد می‌نامد. (1)

خداوند جنبه‌های مختلف سیر رشد معنوی رهپویان راه خدا و مهمترین معضلات رهپویی را ضمن شرح زندگی برخی از پیامبران بیان فرموده است. مثلاً فرو رفتن در چاه دنیا و بیرون‌آمدن و به عزت و فرمانروایی حقیقی رسیدن، در شرح زندگی حضرت یوسف‌ (ع) آمده است. اما توصیف کامل‌تر چگونگی بیرون‌آمدن از چاه دنیا و دستیابی به خِرد عالی الهی (با تمثیل عصای عقل) و نیل به شایستگی هدایت معنوی مؤمنان را در شرح زندگی حضرت موسی (ع) می‌یابیم. نجات از سلطه فرهنگی و معنوی طغیان‌گران و مدعیان دروغین هدایت و پروردگاری، از نشانه‌های بیرون‌آمدن از چاه دنیاست. از دیگر نشانه‌ها، تهی‌یافتن دنیا همچون بیابان بی‌آب و علف و توانایی تحمل سختی‌های هجرت معنوی تا قرار‌گرفتن تحت سرپرستی و هدایت ولیّ خداست.

برخی نتایج تأویل سطحی آیات

از جمله نتایج تأویل‌های سطحی آیات قرآن کریم عبارتند از:

1- غفلت از فرعون درونی و تمرکز بر مبارزه با فرعون بیرونی.

2- تقلیل راهبرد اصلی اسلام از ”بیداری دل‌های مستضعف و رشد معنوی تا پیشوایی و رهبری مؤمنان و میراث‌بریِ منابع حیاتی عظیم دل“ به ”بیداری ملل مستضعف و مبارزه با مستکبران بیرونی تا دستیابی مستضعفان به قدرت و شوکت ظاهری و به‌ پا داشتن آرمان‌شهر در دنیای مجازی و بهره‌برداری هرچه بیشتر از منابع ثروت‌های دنیوی“.

3- بی توجهی به این حقیقت که در قرآن کریم جنبه باطنی حکومت پیامبران و اولیای خدا، بسیار مهم‌تر از جنبه ظاهری آن است. البته در شرایط خاص مانند ظهور و استقرار اسلام، هر دو جنبه اهمیت فراوان داشته است.

4- بی‌توجهی به این حقیقت که عدالت الهی بسیار فراتر از عدالت اجتماعی و همواره برقرار است. هیچ‌کس را یارای گریز از حکومت عادلانه الهی نیست و البته خداوند متعال بسیار توبه‌پذیر و آمرزنده و تحول‌دهنده است.

5- بی‌توجهی به این حقیقت که حیات آخرتی انسان‌ها، نقد و وابسته به موجودی حساب آخرتی آنان است. مسلماً استفاده صحیح از این موجودی و سرمایه حقیقی و شعورافزا موجب افزایش آن می‌شود.

معانی باطنی ارثیه حقیقی و حدید

بر خلاف برخی برداشت‎‌های نادرست از آیه 5 سوره مبارکه قصص، در اختیار‌گرفتن منابع انسانی و اقتصادی جامعه و پیشوایی ظاهری مردم، ارثیه‌ حقیقی خداوند نیست (2). خداوند متعال راه وصول به ارثیه‌ حقیقی یعنی ارزش‌های هستی عالی الهی را تنها برای کسانی می‌گشاید که بازی دنیایی‌شان خویشتن‌دارانه و زیبا باشد و قصد توسعه‌طلبی و برتری‌جویی دنیوی، تقویت نفس کاذب طغیان‌گر و ایجاد فساد ‌در سرزمین درون و بیرون نداشته باشند. (3)

همچنین برخی افراد از آیه 25 سوره مبارکه حدید چنین برداشت کرده‌اند که راهبرد اصلی اسلام، برقراری مناسبات اجتماعی عادلانه است. در حالی‌ که معنای باطنی و اصلی این آیه ”زمینه سازی برای رشد معنوی مردم و به پا داشتن شخصیت حقیقی الهی قلب معنوی انسان‌ها برای قائم به قسط‌شدن فردیِ حقیقی و باطنی در جهان“ است. ”زمینه‌سازی برای رشد معنوی مردم و کسب آمادگی لازم برای به پا داشتن نظام عادلانه اجتماعی“ تنها در ذیل راهبرد اصلی قابل طرح است. کلمه حدید در این آیه شریفه به معنای والاتر ”عقل سلیم“ اشاره دارد که به مثابه باطن ذوالفقار، حق و باطل را به دقت جدا می‌سازد. حدید ظاهری برای فتح و پیروزی ظاهری و جهاد اصغر است. اما حدید باطنی (قدرت تشخیص و تفکیک حق و باطل) برای جهاد اکبر، فتح سرزمین دل و به‌پا داشتن شخصیت الهی آن به کار می‌آید.

معانی باطنی آیات مربوط به جهاد در راه خدا

معنای باطنی بسیاری از آیات قرآن‌کریم درباره جهاد در راه خدا همان جهاد اکبر یا جهاد باطنی رهپوی هستیِ حقیقیِ دل است. تا زمانی‌که پرتوی از نور معرفت الهی به سرای دل نتابد و شاخص‌ها و ویژگی‌های اصلی دین راستین خدا به درستی شناخته نشود، امکان برداشت‌های سطحی و نادرست از آیات قرآنی درباره جنگ و جهاد و از نبرد‌های صدر اسلام وجود دارد. چنین برداشت‌هایی همراه با ارزیابی عملکرد ضد ارزش‌های الهی بسیاری از دینداران ظاهری از صدر اسلام تا‌کنون به عنوان نتایج و آثار گرایش به دین اسلام، تصویری نامطلوب از دین‌خدا به دست می‌دهد. بدین‌گونه، دین اسلام که دین تسلیم‌حق‌شدن، دوری‌کردن از باطل و هرگونه دنائت، خیانت و ظلم و فساد، و سلام و رحمت‌بودن برای‌همه است، به دینی فرقه‌گرا، خشن، متعصب‌پرور، مهاجم، متجاوز، غارت‌گر و تحمیل‌گر تبدیل می‌شود.

صحنه‌ی اصلی همه‌ی نبرد‌ها سرزمین دل‌است. در واقع، هم نبرد‌های حق علیه باطل، از جمله نبرد‌هایی که پیامبر اکرم‌‌(ص) و امامان معصوم‌‌(ع) در آن‌ها شرکت داشتند، هم نبرد‌های دفاع از میهن و حقوق انسانی در مقابل متجاوزان، و هم نبرد‌هایی‌که از هر سو صرفاً با انگیزه‌های پست دنیوی به‌پا می‌شوند، جلوه‌هایی از نبرد‌های باطنی در سرزمین دل‌هاست.

برای داوری صحیح درباره وقایع صدر اسلام، باید چند نکته‌ی مهم را در نظر داشت:

۱- مناسبات اقتصادی و اجتماعی آن دوران و سطح فرهنگ مرد‌سالارانه و قوم‌گرایانه مردم حجاز در آن زمان.

۲- زمانبر بودن رشد و تحول فرهنگی و معنوی، و اهمیت و حساسیت نحوه برخورد با موافقان و مخالفان چنین تحولی.

3- لزوم حفظ امنیت جامعه‌ی تحول‌خواه در مقابل انواع توطئه‌ها و تهاجم‌ها.

4- انواع انحراف از دین خدا و مسیر صحیح رشد و تحول.

5- میزان اعتبار روایات مختلف درباره وقایع آن زمان.

مجاهدات اصحاب پیامبر اکرم‌‌(ص) به ویژه مجاهدت حیرت انگیز علی‌‌(ع) در دشوار‌ترین شرایط برای حفظ جان پیامبر و استقرار و معرفی دین‌خدا ضروری بوده‌است. این مجاهدات همچنین جلوه‌ای از مجاهدت باطنی رهپویان حقیقی هستی عالی الهی برای حفظ و توسعه‌ی ارزش‌های الهی‌است.

مسلماً احکام مربوط به کشتن‌کفار مربوط به شرایط خاص فتنه‌گری و تهدید جدی امنیت جامعه از سوی آنان‌است. معنی باطنی حکم کشتن‌کفار، پاک‌سازی سرزمین دل از تعلقات دنیوی بازدارنده از راه حق‌است.

چهره حقیقی اسلام

عملکرد نامناسب برخی مسلمانان رشدنیافته و کم‌خِرد در ادوار مختلف، نشان‌دهنده چهره حقیقی اسلام نیست. در مواردی برخی از مسلمانان توجه کافی به رهنمود‌های الهی و توصیه‌های پیامبر نداشتند و خودسرانه به اقداماتی ناروا مبادرت می‌کردند. در این موارد، پیامبر نارضایتی خود را نشان می‌دادند و ضمن نصیحت، اگر لازم بود توبیخ می‌کردند. اما رفتار ایشان متعادل بود و با عفو و گذشت، تنش‌ها را کاهش و به مردم فرصت اصلاحِ بدون افساد می‌دادند. یک اصل مهم، برقراری آرامش برای سازندگی و پیشگیری از جنگ و کشتار تا حد امکان بود. نحوه‌ی برخورد بسیار مهر‌ورزانه و خِرد‌مندانه‌ی پیامبر در اوج غلبه بر مخالفان پس از فتح مکه و سخنان تاریخی ایشان درباره حقوق بشر، بسیار قابل توجه و درس‌آموز است.

همچنین، چهره‌ حقیقی اسلام را در عملکرد حق و انصاف و شرف محور، رحمانی، جامع‌نگر، عدالت‌گستر و شفاف امیر مؤمنان امام علی‌(ع) می‌توان مشاهده‌ کرد. دست‌پرورده‌ی اسلام راستین اوست که طمع به اموال هیچ‌کس حتی مخالف و معاند و مهاجم ندارد، از پذیرفتن پُست و مقام دنیایی توأم با ناراستی و ظلم گریزان است و با ضارب خود نیز رفتاری شایسته و کریمانه دارد.

اجتناب‌ناپذیری جنگ باطنی و ظاهری در محدوده شعور دنیوی

بدون شک هر انسانی‌که خواسته‌های دنیوی دارد، تا زمانی‌که نتواند بر دشمن درونی خود یعنی نفس کاذب دنیوی به‌طور کامل غلبه کند، درگیر جنگ خواهد بود و اگر به‌طور‌ کامل مغلوب نفس کاذب دنیوی شود، در اسارت باطنی شیاطین، به‌طور آشکار یا پنهان به جنگ و آتش‌افروزی در روابط خود با دیگران خواهد پرداخت. از یک اخم کوچک یا بالا‌بردن نامناسب صدا یا بی‌اعتنایی به حقوق دیگران تا لشکرکشی علیه ملت‌ها نمونه‌هایی از درگیر‌شدن در جنگ است. مهم این است‌که ما چقدر به قابلیت‌های‌الهی خود و امکان فراتر رفتن از سطح شعور دنیوی باور داریم و چگونه برای رسیدن به صلح باطنی و ظاهری و نیل به حیات متعالی تلاش می‌کنیم.

این‌که گفته‌اند همه‌جای دنیا کربلاست و هر‌لحظه عاشوراست، سخنی درست است. در هر‌لحظه، در هر شرایطی‌که باشیم، اگر جانب حق را بگیریم و مقتضیات آن را رعایت کنیم، به‌تدریج از تاریکی جهل و اسارت نفس کاذب دنیوی نجات می‌یابیم و مسیر رشد معنوی را طی می‌کنیم.

هر رهپوی راستین راه خدا از سرپرستی و هدایت خداوند برخوردار خواهد شد و اگر ثابت قدم باشد، سرانجام زمانی خواهد رسید که بر عالَم دنیا مسلط می‌شود و وجود حقیقی او در امنیت‌کامل خواهد بود. زیرا اراده‌ی او منطبق بر اراده‌ی خداوند خواهد شد و فرشتگان در خدمتش خواهند بود. او در فضای باطنی قائم به عدالت‌کامل می‌شود و به اذن خداوند، زمینیان و دشمنان خدا را به انجام اموری می‌گمارد که شایسته‌ی‌آنند. او توجه ویژه‌ای به خوش‌پاسخان به هدایت و هشدار‌های الهی دارد، اما همچون مادری‌ست دانا، مهربان و بخشنده برای همه دل‌های متعلق به‌خود از جمله بازندگان در آزمون‌های‌الهی. هدایت‌یافتگان واقعی، همه‌ی منابع و امکانات را در خدمت رشد فرهنگی و معنوی فردی و اجتماعی انسان‌ها، تولید ارزش‌حقیقی و توسعه‌ی خِرد الهی قرار می‌دهند.

دزدان و اشقیا و لاشه‌خواران نیز در پاک‌سازی دل‌های مستحقان رستگاری و رشد معنوی انجام وظیفه می‌کنند. همواره باید شرایط مناسبی برای تغذیه جسمی و روحی و تطهیر دل‌های دوستان خدا فراهم باشد و دل‌هایی پرورش‌یابند که می‌توانند خورشید حقیقی شوند و انرژی‌حیاتی الهی همه‌ی عالم را تأمین‌کنند و به توسعه‌ی خِرد عالی الهی یاری رسانند. استفاده مناسب از ضایعات، جلوه‌ای از بخشی‌از این فرایند باطنی‌ست.

برخی نشانه‌های مسیر درست زندگی

موفقیت‌های ظاهری نشان‌دهنده پیشروی در مسیر درست زندگی نیست. آنان که تسلیم هوای نفس می‌شوند و به جبهه‌ی باطل می‌پیوندند، از رشد معنوی حقیقی باز‌می‌مانند و به ورطه‌ی انحطاط روحی و تاریکی جهل و اسارت کامل در دام شیاطین در‌می‌غلتند. در این مسیر، هیچ حامی واقعی نخواهند داشت زیرا معاشرت آنان با خیانت‌کاران خواهد بود، هرچند در ظاهر ادعای دوستی داشته باشند. در این مسیر دوزخی، هر آنچه از مال و مقام و علوم دنیوی (حتی علوم دینی ظاهری) به دست آورند، نه تنها هیچ کمکی به نجات و رستگاری آنان نمی‌کند بلکه باری سنگین‌تر و مخرب‌تر بر روح‌شان می‌افزاید.

بنابر این باید وضعیت خود را وارسی کنیم و ببینیم اکنون در چه مسیری پیش می‌رویم.

1- آیا تمرکز ما بیشتر بر مراقبت از سلامت روح خود با مهار‌کردن هوای نفس و برقراری ارتباط معنوی بهتر با خداوند و جلب رضایت او با اصلاح دائمی رفتار‌هایمان است یا بر توسعه‌طلبی دنیوی تمرکز کرده‌ایم و چندان اهمیتی به نحوه رفتارمان با دیگران نمی‌دهیم؟

2- آیا صادق و درستکار و منصفیم یا به مکر و خود‌نمایی و ریا‌کاری و تعدی به حقوق دیگران می‌پردازیم؟

3- آیا در موضع نق‌زدن و عیب‌جویی هستیم یا به این فکر می‌کنیم که چگونه می‌توانیم با مهر‌ورزی و تحمل ناملایمات، حال دیگران را بهتر کنیم، راه درست را نه با نصایح خود‌ستایانه بلکه با عفو و احسان و مروت به آن‌ها نشان دهیم و گرهی از مشکلات‌شان بگشاییم؟

4- آیا نتایج رفتار‌ها و عملکرد ما واقعاً در خدمت به جامعه‌ی ماست یا آب به آسیاب دشمنان می‌ریزد؟ آیا ایمان خود به خداوند و دین حق را با روش‌های ظالمانه می‌آمیزیم و مصلحت دفاع از هم‌کیشان یا اقوام دنیایی خود را بر مصلحت پایبندی به ارزش‌های حقیقی دین خدا ارجح می‌شماریم؟

5- آیا در حال خدمت به شخصیت الهی حقیقی خود و به‌پا داشتن حسین‌ (ع) در قلب معنوی خود هستیم یا با تفاخر به دارایی‌ها و مهارت‌های کاذب و از‌دست‌رفتنی و رفتار‌های نامناسب، حسین خود را تیرباران می‌کنیم و منابع حیاتی قلب معنوی خود را که در امام حسین‌ (ع) و یاران با‌وفایش متجلی شده است، نابود می‌سازیم؟

بازگشت به حق با اهتمام به تقوا و عملکرد رحمانی و اصلاح مداوم نگرش و رفتار

اگر تا‌کنون در مسیر نادرست و خسارت‌بار گام برداشته‌ایم، باید بدانیم که خداوند بسیار آمرزنده و جبران کننده است. تنها کافیست با تمام وجود بخواهیم که به حق باز‌گردیم. مسیر بازگشت را او هموار می‌کند. آیا جهاد در راه خدا با اهتمام به تقوا، عملکرد رحمانی و اصلاح مداوم نگرش و رفتار خویش بهتر از دشمنی با خلق خدا نیست؟ امام جواد (ع) فرمود: با هيچ‌كس دشمنى مكن تا آنگاه كه بدانى رابطه او با خداوند عزّ و جلّ چگونه است. اگر نيكوكار باشد خداوند او را تسليم تو نمى‌كند و اگر بدكار باشد همين شناخت تو از او، تو را از وى كفايت مى‌كند. بنابراين، با وى دشمنى مكن. (4)

خدا را با عبادت ظاهری و به هیچ طریقی نمی‌توان فریب داد. او بسیار دقیق به وضعیت قلب معنوی ما نگاه می‌کند. خداوند می‌داند چه‌چیز در سرزمین قلب معنوی ما کاشته می‌شود و چه‌چیز از آن می‌روید. او می‌داند در آسمان دل ما چه می‌گذرد. خداوند دل‌هایی را که دائم در نمازند و تلاش می‌کنند همه نیات و اعمال خود را به رضای او نزدیک سازند و از این طریق به او تقرب جویند، می‌شناسد. او مقاومت هر انسان را در دشوار‌ترین شرایط برای حفظ حتی بخش کوچکی از سرزمین قلب معنوی خود در مقابل هجوم شیاطین متجاوز و اشغالگر، تحسین می‌کند، گناهانش را می‌بخشد و راهش را به سوی رستگاری هموار می‌کند.

نتیجه

اختلاف نظر‌های دینی به‌دلیل عدم آشنایی کافی با دین راستین خدا و برداشت‌های سطحی و ناقص از آموزه‌های وحیانی پدید می‌آیند. بسیاری از دین‌باوران سطحی‌نگر و مدعیان دینداری درصدد استفاده ابزاری از دین خدا برای پیشبرد اهداف دنیوی خود بوده‌اند. در دوران‌های مختلف، بسیاری افراد که از رهپویی حقیقی راه خدا باز‌مانده‌اند، اندیشه‌های متعالی دینی و عرفانی را به‌سطح اندیشه و تمایلات دنیوی‌‌خود تقلیل‌داده‌اند. زیرا دست‌یابی به حقایق والای دین راستین خدا با نفس ناپاک و عقل محدود دنیوی ناممکن‌‌است.

معانی باطنی آیات و رویدادها تنها با رشد معنوی حقیقی به‌تدریج قابل درک می‌شوند. رهپویان راه خدا دائماً به درک بهتری از آیات و رویدادها نایل می‌شوند و بر اساس آن، بهتر و زیباتر عمل می‌کنند.

عدم رشد معنوی کافی و عدم‌ درک صحیح باطن آیات قرآن‌کریم می‌تواند به نادیده‌گرفتن حقوق انسانی و اجتماعی برابر انسان‌ها (اعم از مرد و زن) و توجیه تعدی به‌حقوق دیگران منجر شود. بسیاری از نظرات فقهی رایج نا‌درست و نا‌کارآمدند. اصرار بر اجرای آنچه برخی دین‌باوران از ظاهر احکام حقوقی و کیفری دین خدا بر‌گرفته‌اند، به‌معنای اصول‌گرایی و استقامت و پایداری در راه خدا نیست. همچنین نباید در عزم اصلاح‌گری دچار افراط شد و به آراء دنیا‌پرستان مبنی‌بر عدم‌‌لزوم رعایت ارزش‌های الهی در روابط اجتماعی و اداره امور جامعه تمکین‌کرد.

پذیرش پرستش و بندگی خالصانه‌ی معبود حقیقی و ولایت راهنمایان الهی حقیقی و اهتمام به نماز و روزه و انفاق باطنی از الزامات قطعی و تغییر‌ناپذیر دین راستین خداست.

خداوند مردم و مؤمنان را به پیروی از رهنمودهای الهی، اهتمام به انصاف، نیکی، تقوا و پرهیز از هرگونه گناه و تعدی به‌حقوق دیگران امر فرموده‌است. این‌ها احکام اساسی دین خداست. احکام حقوقی و کیفری اسلام باید توسط راهنمایان الهی حقیقی بر این اساس و متناسب با شرایط اجتماعی هر عصر تنظیم شوند.

گسترش آشنایی با شاخص‌های اصلی دین راستین خدا می‌تواند به ابهام‌زدایی درباره کارکرد دین، اصلاح دیدگاه‌ها و عملکرد رهجویان راه خدا، کاهش اختلاف‌نظر‌های دینی و سیاسی و بنای بهتر نظام اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی یاری رساند.

افزایش هشیاری الهی جمعی که مستلزم اهتمام بخش‌های وسیع مردم به تحصیل آرامش دل با مراقبه و پرهیزکاری‌ست، از توان سلطه‌گری نظام‌های اجتماعی ناعادلانه می‌کاهد.

منابع

1- بقره 269، آل عمران 7، 190 و 191، مائده 100، یوسف 111، زمر 9، 18و 21، …

2- بقره 212، آل‌عمران 14 و 15، انعام 32 و 44، رعد 26، …

3- قصص 5 و 83.

4- اعلام الدین، ص 309.

برخی مطالب مرتبط

برکات تدبر در قرآن

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (1)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (2)

نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (1)

اسلام راستین – اسلام‌شناسی به زبان ساده (1)

کتاب آهنگ آسمان دل در دلیرستان اخترخیز گِل

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (3)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (4)

نکاتی درباره نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی (1)

خورشید حقیقی – شرحی بر شعر پیامبر خِرد و عشق (1)

شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (1)

شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)

مختصری درباره رویداد غدیر خم

پیام نوروزی احمد علوی تبار

پرسش و پاسخ درباره برخورد محترمانه

پرسش و پاسخ درباره اهمیت نماز

گزیده‌ای از طوبای محبت – بسم الله

پرسش و پاسخ درباره عدالت الهی و امام زمان (عج)

پرسش و پاسخ درباره آمرزش گناهان با گریه بر امام حسین (ع)

جهاد برای آزادسازی قدس جلوه‌ای از جهاد باطنی برای آزادسازی وطن حقیقی

بیداری دل و طلب فرج برای پیمودن راه اولیا – شرحی بر دعای ندبه (1)

چگونه مشکلات زندگی را حل کنیم – شرحی بر شعر با رضا بنشین (1)

نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (1)

نکاتی درباره برنامه زندگی پس از زندگی