بیداری دل و طلب فرج برای پیمودن راه اولیا – شرحی بر دعای ندبه (1)

احمد علوی تبار – تابستان 1401

چکیده

محتوای دعای ندبه شامل طرح اساسی راه اولیای خدا، بیداری دل و طلب فرج برای پیمودن راه اولیا است. شعر دعای ندبه که در کتاب ”سرود دو میراث گرانبهای پیامبر خِرد و عشق“ از همین نویسنده آمده، شرح منظومی بر این دعای شریف است. نویسنده در این مقاله شرح مفصل‌تری از دعای ندبه و معانی باطنی اجزای آن ارائه داده است. بخش بزرگی از دعای ندبه به شرح ویژگی‌ها و وظایف اولیای خدا از آدم تا پیامبر خاتم، معرفی امیر مؤمنان علی (ع) به عنوان ولیّ حق، جانشین پیامبر خاتم و امام مؤمنان، و توصیف نقش حضرت صاحب الأمر در آزادسازی و سامان‌دهی سرزمین دل اختصاص دارد.

مقدمه

قدیمی‌ترین نوشتار به‌جا مانده از دعای ندبه در کتاب ”المزار الکبیر“ محمد بن جعفر مشهدی (متوفای 610 ق) آمده است (1). مشهدی این دعا را از محمد بن ابی قُرّه نقل کرده است. ابن ابی قرّه آن را در کتاب محمد بن حسین بن علی بن سفیان البَزَوفَری خوانده بود. بزوفری اظهار داشته بود که حضرت صاحب الأمر خواندن این دعا را در جمعه، عید فطر، عید قربان و عید غدیر توصیه فرموده‌اند.

پدر محمد، ابوعبدالله حسین بن علی بن سفیان بزوفری در زمان غیبت صغری می‌زیسته است. از نامه ابوالعباس سیرافی به شیخ نجاشی معلوم می‌شود که وفات ابوعبدالله بزوفری پس از 352 ق بوده است (2). بر اساس یکی از توقیعات امام زمان (ع) در دوران غیبت، که در آن از ابوعبدالله بزوفری نام برده شده، احتمال داده‌اند که او در زمره سفیران آن حضرت بوده است. (3)

همچنین احتمـال دارد دعای ندبه را ابوعبدالله بزوفری با الهامات الهی نگاشـته و به تأییـد امام زمان (عج) رسـانده باشـد. سید بن طاووس (664-589 ق) این دعا را در کتاب اقبال الاعمال و کتاب مصباح الزّائر آورده و آن را به امام صادق (ع) نسبت داده است (4). شیخ محمدتقی شوشتری (1374-1281 ش) این دعا را انشاء امام زمان (ع) یا انشاء بزوفری دانسته و انتساب آن را به امام صادق (ع) رد کرده است.

محتوای دعای ندبه شامل طرح اساسی راه اولیای خدا، بیداری دل و طلب فرج برای پیمودن راه اولیا است (5). شعر دعای ندبه که در کتاب ”سرود دو میراث گرانبهای پیامبر خِرد و عشق“ (ص 126-103) در 230 بیت آمده، شرح منظومی بر این دعای شریف است.

بخش اول – راه اولیا

متن اصلی و ترجمه بخش اول دعای ندبه

بسم الله الرّحمن الرّحیم
الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ. وَصَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيماً. اللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ مَا جَرىٰ بِهِ قَضاؤُكَ فِي أَوْلِيائِكَ الَّذِينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَدِينِكَ، إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِيلَ مَا عِنْدَكَ مِنَ النَّعِيمِ الْمُقِيمِ الَّذِي لَازَوالَ لَهُ وَلَا اضْمِحْلالَ، بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَيْهِمُ الزُّهْدَ فِي دَرَجاتِ هٰذِهِ الدُّنْيَا الدَّنِيَّةِ وَزُخْرُفِها وَزِبْرِجِها. فَشَرَطُوا لَكَ ذٰلِكَ، وَعَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفاءَ بِهِ. فَقَبِلْتَهُمْ وَقَرَّبْتَهُمْ وَقَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِيَّ وَالثَّناءَ الْجَلِيَّ. وَأَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلائِكَتَكَ، وَكَرَّمْتَهُمْ بِوَحْيِكَ، وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِكَ. وَجَعَلْتَهُمُ الذَّرِيعَةَ إِلَيْكَ، وَالْوَسِيلَةَ إِلَىٰ رِضْوانِكَ.

ستایش، ویژه‌ی خداوند، پروردگار جهانیان است. و درود و سلام خدا، سلامی کامل، بر سرور ما محمد، پیامبر خدا و اهل ‌بیت او. خدایا تو را ستایش می‌کنیم بر آنچه به آن جاری شد قضای تو درباره اولیایت، آنان ‌که تنها برای خود و دینت برگزیدی، آنگاه که برای ایشان فراوانی نعمت پاینده‌ای که نزد توست اختیار کردی، نعمتی که تباهی و نابودی ندارد، پس از آن‌که دل‌نباختن به رتبه‌های این دنیای فرومایه و زیب و زیورش را با آنان شرط کردی.

آنان هم آن شرط را از تو پذیرفتند و تو هم وفاداری آنان را دانستی. پس قبولشان کردی و آنان را مقرّب هستی عالی خود ساختی و به مرتبه والای ذکر قلبی و ارتباط معنوی مؤثر با خود رساندی (6). و فرشتگانت را در خدمت آنان قرار دادی و به وحی‌ات بزرگشان داشتی و از دانشت به آنان عطا کردی. و آنان را واسطه هدایت خلق به سویت و وسیله نیل به مراتب عالی هستی ساختی که بیشترین خشنودی تو در آن است.

شرحی بر بخش اول دعای ندبه

دعای ندبه با ستایش پروردگار جهانیان و صلوات بر محمد و آل محمد (برترین اولیای خدا) شروع می‌شود. آل محمد (ص) یا اهل بیت طهارت، خاندان پاک و معصوم پیامبر اکرم (ص) و جانشینان حقیقی ایشانند که بر مؤمنان ولایت الهیه دارند. بخش آغازین دعای ندبه طرح اساسی راه اولیا (صراط مستقیم خدا) را نشان می‌دهد.

برخی از ویژگی‌های مهم راه اولیا عبارتند از:

1- برقراری مقدرات نیکوی الهی برای افراد نسبتاً خوش‌پاسخ به هدایت‌های الهی. این مقدرات نیکو ممکن است شامل رویدادهای ظاهراً ناخوشایند و باطناً تطهیر‌کننده و رشددهنده نیز باشد.

2- آشنایی مؤمنان خوش‌پاسخ با شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و اهتمام آنان به تقوا و عملکرد رحمانی.

3- تقرب معنوی به هستی عالی الهی برای مؤمنان خوش‌پاسخ و وفادار، به نسبت دوری از دنیاطلبی و تطهیر دل.

4- بهره‌مندی رهپویان راستین و استوار دین خدا از نعمت‌های زوال‌ناپذیر هستی عالی الهی، از جمله:

– برقراری ذکر قلبی عالی و پایدار (ارتباط معنوی مؤثر و پایدار با خداوند).

– برخورداری از محافظت همه‌جانبه روحی و جسمی توسط فرشتگان.

– بهره‌مندی از وحی و الهامات الهی.

– جذب، تولید و تابش درجات بالای نور عشق و خِرد الهی شامل طیف وسیعی از انرژی حیاتی الهی. امکان ارسال درجات معینی از انرژی حیاتی الهی به هر یک از مخلوقات زمینی و آسمانی.

– اِشراف به فضای باطنی دل‌ها و کسب صلاحیت هدایت و رهبری مؤمنان رهپوی راه خدا به سوی مراتب عالی هستی.

بخش اول شعر دعای ندبه

حمـد بی‌پایـان حقجویـان به ربّ العـالمیـن
خوش سلامش بر رسول و اهل بیت طاهرین

یا رب از لطفت نهـادی خوش قضـا بر اولیـا
دل نمودی خالص و  بر نـور  و دینت  آشــنا

خوش پسندیدی بر آنان برترین اکرامِ خود
نعمت پُر بهره و پایـا و خوش فرجـامِ خود

هم چشـانیدی به آنان دائم از دل‌هستی‌ات
هم طلب کردی وفـا بر عهـدِ هم‌پیوستی‌ات

تا ز هر پیـرایـه‌ی دنیـای دون، دل برکَننـد
وز هر آن دامی که شیطان گسترَد، خوش بگذرند

چون به توفیقت ز رهپویـان نمایـان شد وفا
خوش پذیرفتیّ و مَحـرم‌تر نمودی ســینه را

هم به نَصرت هستِ اعلی را به دل خواهان شدند
هم به شکرت دائماً بر شمسِ حق مهمـان شدند. (7)

هم ملائک را تو بنمودی به دل‌هاشان قریـن
هم کَرم کردی به وحیَت، دل رساندی بر یقین

عِلمت القـا شـد به دل پاکیـزگان از یـاری‌ات
با چنین دل‌ها توان شد سوی رضوان راهی‌ات

منابع و توضیحات

1- محمد بن جعفر مشهدی، المزار الکبیر، ص 584-573.

2- احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ج 1، ص 173.

3- محمد تقی تُستری (شوشتری)، قاموس الرجال، ج 10، ص 119 و 120.

4- سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 514-504 و مصباح الزّائر، ص 453-446.

5- در یکی از شرح‌های دعای ندبه، ادعا کرده‌اند که پیامبر (ص) و دیگر اولیای خدا نتیجه کارشان را ندیده‌اند! در واقع، بسیاری افراد به اشتباه گمان کرده‌اند که هدف اولیای خدا برپایی و توسعه نظام عادلانه اسلامی در دنیا بوده است، نه تداوم چرخه‌ی قائم به قسط‌شدن شخصیت‌های الهی قلب معنوی مؤمنان در فضای باطنی، تداوم تولید انرژی حیاتی الهی و توسعه خِرد عالی الهی.

6- خداوند در بسیاری آیات قرآن کریم از جمله آیه تطهیر، شوری 52، و سوره‌های ضحی و شرح، تأکید فرموده است که همه اولیا راه رشد معنوی را طی می‌کنند. در سوره مبارکه شرح، بالابردن ذکر به معنی ارتقاء ارتباط معنوی دل با خداست که در اثر تطهیر بیشتر دل و سبک‌شدن بار آن حاصل می‌شود.

7- شمسِ حق یا خورشید حقیقی، ولیّ خداست که هدایت و تغذیه معنوی مؤمنان رهپوی راه خدا را به عهده دارد.

برخی مطالب مرتبط

برخی ویژگی‌ها و وظایف اولیا تا پیامبر خاتم – شرحی بر دعای ندبه (2)

نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا … (1)

اسلام راستین – اسلام‌شناسی به زبان ساده (1)

پرسش و پاسخ درباره برخورد محترمانه

پرسش و پاسخ درباره آمرزش گناهان با گریه بر امام حسین (ع)

پیام نوروزی احمد علوی تبار

پرسش و پاسخ درباره عدالت الهی و امام زمان (عج)

پرسش و پاسخ درباره اهمیت نماز

گزیده‌ای از طوبای محبت – بسم الله

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (1)

نکاتی درباره نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی (1)

شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (1)

شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)

خورشید حقیقی – شرحی بر شعر پیامبر خِرد و عشق (1)

جهاد برای آزادسازی قدس جلوه‌ای از جهاد باطنی برای آزادسازی وطن حقیقی

چگونه مشکلات زندگی را حل کنیم – شرحی بر شعر با رضا بنشین (1)

نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (1)

مختصری درباره رویداد غدیر خم