یادداشتی به مناسبت عید قربان

احمد علوی تبار – خرداد 1403

نکاتی درباره معنای عید

عید در لغت از ماده “عود” به معنى بازگشت است. اصطلاحاً بازگشت به وضعیت و حالت مطلوب را که موجب خرسندی و سزاوار جشن‌گرفتن است، عید گفته‌اند. در واقع، عید به معنی بازگشت به حیات برتر و حال بهتر است.

در آموزه‌های وحیانی و بیانات اولیای خدا نکات مهمی درباره فرایند باطنی بازگشت به هویت حقیقی الهی خویش وجود دارد. با استفاده از این آموزه‌ها می‌توانیم به درک معنای عید قربان و نیز عید فطر نزدیک شویم. در مقالات مرتبط با موضوع حج و رمضان از این مؤلف مطالبی در این‌باره آمده است (1). در اینجا تنها به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم:

1- عید حقیقی، یک فرایند باطنی بازگشت به حیات پاکیزه

عید در حقیقت، یک فرایند باطنی پرمرحله‌ی بازگشت از انحطاط باطنی به سوی رشد، یعنی از گمراهی، گرفتاری و تباهی به بیداری، هشیاری، نجات و راهیابی به حیات پاکیزه در ترازی عالی‌تر از حالت آفرینش نخستین است. خداوند متعال فرارسیدن بهار طبیعت را جلوه‌ای از این فرایند باطنی قرار داده و به زنده‌کردن سرزمین مرده اشاره فرموده است. (2)

اگرچه می‌توانیم گذراندن هر مرحله کوچک از فرایند باطنی بازگشت را عید محسوب کنیم، اما تکمیل این فرایند تا دستیابی به امنیت باطنی کامل و پایدار، بی‌نهایت ارزشمند است.

2- معنای باطنی یکسان عید فطر و عید قربان

عید فطر و عید قربان هر دو در باطن یک معنا دارند. هر دو به معنی بازگشت دل به فطرت الهی خویش با امساک تدریجی از تغذیه معنوی ناپاک دنیایی و پرهیز از رفتارهای غیررحمانی و قربانی‌کردن تدریجی نفس کاذب دنیایی در فرایند جهاد باطنی با این نفس طغیان‌گر فرعونی‌اند.

پیروزی نهایی در جهاد باطنی (جهاد اکبر) به معنی محو کامل سلطه‌ی ظالمانه و مفسدانه‌ی روح کاذب دنیایی بر سرزمین پربرکت دل و محو کامل آثار نامطلوب آن با تخلیه‌ی همه‌ی ناخالصی‌هاست.

گذراندن پربهره‌ی رمضان ظاهری نیز می‌تواند به بازگرداندن نسبی صفا و پاکی فطری نخستین روح انسان یاری رساند.

در روایتی از امیر مؤمنان علی‌ (ع) آمده است که هر روزی که در آن معصیت خدا نشود، عید است. (3)

خداوند در قرآن کریم به نزول مائده آسمانی (که در باطن، شامل مقادیری انرژی حیاتی الهی حاوی مراتبی از شعور و معرفت الهی است)، به عنوان اثر و سببی برای عید اشاره فرموده است (4). در حقیقت، نزول مائده آسمانی در اثر بازگشت نسبی به فطرت الهی خویش برای یاری رساندن به تداوم فرایند باطنی بازگشت دل تحقق می‌یابد. این حقیقت ضیافت الهی با افطاری باطنی در رمضان باطنی است.

3- مناسک حج، نمایشی از فرایند باطنی بازگشت دل به سوی خدا

مناسک حج، نمایش مختصری از فرایند باطنی بازگشت دل به سوی خداوند و بازیابی هویت حقیقی رحمانی، خردورز، عزتمند و پویای خویش است.

دور شدن از کعبه در آغاز مناسک حج تمتع، نشانه‌ای از دور شدن دل از هویت الهی خویش در اثر دنیاگرایی و جذب ناخالصی‌های دنیوی است. و وقوف در عرفات به معنی آغاز بیداری دل و عزم بازگشت به سوی خداست.

فرایند باطنی عید قربان، در حقیقت، از اولین مرحله بازگشت دل به سوی خدا آغاز می‌شود. دل در مرحله‌ی مشعرالحرام باطنی با اهتمام به مداومت بر نیات و اعمال نیک و دور راندن (رَمی) مداوم وسوسه‌ها و ویژگی‌های شیطانی، به کسب شعور الهی می‌پردازد. و در مرحله‌ی منای باطنی به خورشید باطنی (مولد بازه‌ی وسیعی از انرژی حیاتی الهی) تکامل می‌یابد. در این مرحله، برترین خورشید باطنی، در فضای باطنی قائم به قسط می‌شود.

4- هدف اصلی از مناسک حج، آشنایی با مفهوم بازگشت دل به سوی خدا

مناسک حج آثار و برکات فراوانی دارد. اما ورود به حج باطنی مهم‌تر و ارزشمندتر است. تداوم حج باطنی تا رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب، مستلزم پیروی از یک راهنمای الهی راستین (یک خورشید حقیقی) است. حاجیان حقیقی، جمعی از مؤمنان‌اند که به طور مستمر در محضر یک راهنمای الهی راستین حضور می‌یابند و در همه امور زندگی خویش به رهنمودهای او عمل می‌کنند. هر یک از مؤمنان حاضر در جمع رهپویان راه خدا، ممکن است در مراحل مختلفی از حج باطنی قرار داشته باشند. برخی از اینان ممکن است در میان حج‌گزاران ظاهری نیز باشند. امید است همواره جمع بیشتری از حج‌گزاران ظاهری در معانی مناسک حج بیندیشند و به حج باطنی اهتمام ورزند. و امید است ما نیز از کسانی باشیم که به کاهش شعار و افزایش شعور بر اساس عمل به رهنمودهای الهی زیر نظر راهنمایان الهی راستین می‌اندیشند.

منابع

1- برای نمونه نگاه کنید به مقالات ”شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)“ و ”شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (1)“.

2- سوره مبارکه فاطر 9، سوره مبارکه یس 33 و سوره مبارکه ق 11-9.

3- نهج البلاغه، حکمت‌ها یا کلمات قصار، حکمت 428.

4- سوره مبارکه مائده 114.

برخی مطالب مرتبط

نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)

برخی برداشت‌های نادرست یا ناقص از مناسک حج – حج دل (2)

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (1)

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (3)

آغاز بیداری دل – شرحی بر دعای ندبه (4)

جهاد برای آزادسازی قدس جلوه‌ای از جهاد باطنی برای آزادسازی وطن حقیقی

شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (1)

شرحی بر شعر سوز و ساز رمضان (2)

فضایل روزه و رمضان

توصیه‌هایی برای درک عظمت ماه رمضان