نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (1)

احمد علوی تبار – اسفند 1400

چکیده

بررسی دیدگاه‌های روان‌شناختی و روان‌درمانی رایجِ بیگانه با منابع معنوی خالص فرهنگ اسلامی، از نیاز‌های خالص‌سازی تغذیه معنوی و ارتقاء سطح سلامت معنوی جامعه ماست. این مقاله به بررسی دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز اختصاص دارد.

به عقیده‌ی آنتونی رابینز با استفاده از روش‌های کنترل ذهن و احساسات می‌توان شرایط زندگی خود را تغییر داد و به احساس خوشبختی پایدار دست یافت. نگاه او به زندگی، محدود به حیات دنیوی است و بهبود شرایط زندگی را در چارچوب امکانات حیات دنیوی در نظر می‌گیرد.

اما بر طبق تعالیم الهی و تجارب معنوی اولیای خدا، دستیابی به سعادت حقیقی و پایدار، تنها با رهپویی معنوی راه خدا امکان‌پذیر است. بررسی روشن و دقیق دیدگاه‌هایی که انگیزه‌ها و اهداف زندگی را به موفقیت‌های دنیوی محدود می‌کنند، به شناسایی عوامل آلوده‌کننده تغذیه معنوی جامعه یاری می‌رساند.

مقدمه

در جامعه ما در طی سه دهه گذشته، گرایش به استفاده از منابع فرهنگی غیر الهی به‌ شدت افزایش یافته‌ است. استقبال فراوان از دیدگاه‌های روان‌شناختی و روان‌درمانی بدون پشتوانه الهی در جامعه‌ ما، از نشانه‌های این تغییر رویکرد فرهنگی و معنوی‌ است.

برخی از مهمترین عوامل ارجح ‌شمردن ارتزاق فرهنگی و معنوی از آبشخور آلوده فرهنگ فاسد دنیاگرایی از سوی بخش بزرگی از مردم، عبارتند از:

1- فریب‌کاری‌های فرهنگی و تحمیل سیاست‌های اقتصادی مخرب از سوی نظام سلطه‌گری ظالمانه جهانی. (که بر زمینه ضعف‌های معرفتی بخشی از همراهان ظاهری انقلاب اسلامی آثار بسیار زیان‌باری داشت.)

2- ضعف‌های عملکرد نظام جمهوری اسلامی، به‌ویژه در زمینه عدالت اجتماعی و پاسخ‌گویی به مردم و منتقدان. (که موجب کاهش اعتماد بسیاری از مردم به مبانی اسلام و فرهنگ و سیاست اسلامی شد.)

3- عدم توجه کافی به رفع مشکلات بخش‌های دولتی و واگذاری بخش مهمی از اقتصاد، آموزش، بهداشت و درمان کشور به بازار‌های خصولتیِ نظارت‌گریز. (که موجب اتلاف فراوان منابع انسانی و اقتصادی، افزایش شکاف طبقاتی و ضعف شدید در تعلیم و تربیت نیروهای سالم و کارآمد شد.)

4- ضعف معرفتی و برنامه‌ای بسیاری از مسؤولان فرهنگی و معنوی برای پاسخ‌گویی مناسب به نیاز‌های فرهنگی، معنوی و روان‌درمانی جامعه. کاستی‌ها، بی‌کیفیتی و نا‌سالم‌بودن بسیاری از برنامه‌ها و محصولات فرهنگی رسانه‌ ملی، از نشانه‌های این ضعف معرفتی بوده‌است.

5- واگذاری بخش مهمی از وظایف مربوط به بهداشت روان و سلامت معنوی جامعه به بازار خصوصی نامطمئن و پر‌هزینه.

گفته‌اند که شهرت عمده آنتونی رابینز آمریکایی در ایران به خاطر انتشار کتاب‌هایش در مورد موفقیت و کامیابی‌ است. او در مدت کوتاهی به بیشترین آرزو‌ها و رؤیا‌های جوانی خود جامه عمل پوشانید و توانست درآمد سالیانه خود را از 38 هزار دلار به بیش از یک میلیون دلار افزایش دهد. هدف او بالا‌بردن سطح زندگی دنیوی خود و دیگران با استفاده از روش‌های کنترل ذهن و احساسات بوده‌است.

بررسی دیدگاه‌های روان‌شناختی و روان‌درمانی رایج، از جمله دیدگاه آنتونی رابینز، می‌تواند به شناسایی بخشی از عوامل آلوده‌کننده تغذیه معنوی و ارتقاء سطح بهداشت روان و سلامت معنوی جامعه یاری رساند.

بخش اول – موفقیت، سعادت و دانش حقیقی

مسلماً استفاده از روش‌های مؤثر برای کنترل احساسات و فعال‌کردن قابلیت‌های درونی، لازمه‌ی خود‌سازی و عملکرد موفقیت‌آمیز و رضایت‌بخش است. اما پرسش اساسی این‌است‌که آیا موفقیت در بالا‌بردن سطح زندگی دنیوی به‌معنی موفقیت در بهبود کیفیت روح انسان و اعتلای حیات حقیقی او نیز هست؟ و این‌که آیا برخورداری از امکانات فراوان دنیوی، در همه حال می‌تواند موجب سعادت حقیقی و پایدار شود؟

از آموزه‌های وحیانی می‌توان دریافت و تجارب زندگی نشان‌داده‌اند که نگرش دریافت شادی و خوشبختی از دنیای بیرون قلب معنوی، بسیار گمراه‌کننده و زیان‌بار است. در روند رویگردانی از خدا (مونس و یار حقیقی درونی) و تکیه بر عقل و علم محدود دنیوی و اقبال به جاذبه‌های کاذب دنیا، ناخالصی‌های مخربی وارد قلب معنوی انسان می‌شوند. و همچون دشمنان اشغال‌گر، خانه‌ی دل را فرسوده و سست می‌کنند و به تباهی می‌کشانند(1). بدین ترتیب، ارزش‌ها و قابلیت‌های والای الهی انسان رو به افول می‌روند و کیفیت روح او کاهش می‌یابد.

در اثر توسعه‌طلبی دنیوی خصوصی، با افزایش تمایلات فرد‌گرایانه و فریب‌کارانه، افرادی پرورش می‌یابند که ظاهری انسانی و باطنی دیوگونه و پلید دارند. روشن است که با افزایش چنین تمایلاتی در جامعه، امکان برقراری تعادل پایدار اجتماعی و تأمین سلامت معنوی خانواده و جامعه به شدت کاهش می‌یابد و نمی‌توان به سطح بالایی از بازدهی همه نیرو‌های مولد و خلاق دست یافت. در حقیقت، تلاش برای افزایش منافع شخصی دنیوی، بر خلاف منافع حقیقی فرد و جامعه است و افزایش ثروت و امکانات مادی جامعه، تنها با نظامات اجتماعی رحمانی، حق‌محور و شفاف و فضای سیاسی و فرهنگی سالم، می‌تواند به درستی در خدمت افزایش سلامت معنوی جامعه و اعتلای حیات حقیقی فردی و اجتماعی باشد.

از مهمترین شاخص‌های یک نظام اجتماعی متوازن و سالم و پویا، این است که در فعالیت‌های شغلی و انجام شایسته وظایف اجتماعی از جمله ارائه خدمات مناسب و تولید کالا‌های سالم و با‌کیفیت، انگیزه جلب رضایت خداوند و بهره‌مندی از نعمت‌های هستی عالی الهی، تا حد قابل قبولی بر انگیزه‌های سودجویانه دنیوی غلبه یافته باشد.

مشکل اساسی اغلب دیدگاه‌های روان‌شناختی رایج

در بیشتر دیدگاه‌های روان‌شناختی رایج، انگیزه‌های ثروت‌اندوزی دنیوی و دست‌یابی به جایگاه اجتماعی بهتر، به‌عنوان عوامل مؤثر در فعالیت ثمر‌بخش و رسیدن به احساس رضایت از زندگی معرفی‌ می‌شوند. در حالی که دارایی و ثروت حقیقی، خِرد و معرفت الهی باطنی و توانایی تولید درجات بالای انرژی حیاتی الهی است. و سعادت حقیقی، نه دست‌یابی به موفقیت‌های کاذب و کسب جایگاه بهتری در جامعه، بلکه توفیق در پیروی از رهنمودهای الهی برای هجرت باطنی و فعال‌سازی قابلیت‌های الهی خود و نیل به جایگاه‌های بهتر و عالی‌تری در هستی و توانایی عطای فراگیر و کاستی‌ناپذیر است. (2)

بسیاری از درماندگان در حل مشکلات زندگی و جویندگان زندگی بهتر ممکن است از آثار آنتونی رابینز چنین برداشت کنند که در چارچوب شعور و توانایی‌های دنیوی و با استفاده از روش‌های کنترل ذهن و احساسات می‌توان به سعادت واقعی و نشاط درونی پایدار دست یافت. بیایید نگاهی موشکافانه به یکی از مشهور‌ترین آثار او، کتاب ”موفقیت نامحدود در 20 روز“ (3)، داشته باشیم.

نگاهی به بخش آغازین کتاب ”موفقیت نامحدود در 20 روز “

برخی از ناشران تمایل دارند با نقل سخنی از بزرگان درباره‌ی ارزش و وجاهت دانش، بر ارزشمندی محصولات فرهنگی خود تأکید کنند. ناشر یا مترجم محترم در صفحه دوم کتاب این سخن از امام علی (ع) را آورده است که ”علم و دانش برای انسان جمالی است که از هیچ‌کس پوشیده نیست. نَسَبی است که هرگز مورد جفا قرار نمی‌گیرد.“

اولاً برگزیدن و ارائه‌ی سخنی از اولیای خدا بدون این‌که مفهوم حقیقی آن سخن بر اساس درک عمیق نگرش هستی‌شناختی صاحب سخن به روشنی بیان شود، می‌تواند زمینه مغالطه را فراهم کند و به برداشت‌های نادرست و گمراه‌کننده میدان دهد. (4)

ثانیاً نقل قول مورد اشاره، ترجمه‌ای نادرست از این سخن حضرت است: ”العِلمُ جَمالٌ لایَخفی و نَسیبٌ لایجفی“ (5)، که ترجمه صحیح و دقیق آن چنین است: دانش [حقیقی برای انسان] زیبایی [باطنی و حقیقی] است که قابل [و سزاوار] پوشاندن [از مستحقان آن] نیست و خویشاوندی است که جفا نمی‌کند و رشته خویشاوندی نمی‌گسلد.

در نقل قول نا‌دقیق ناشر یا مترجم محترم، مفهوم ”علم و دانش“ در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از نگاه امیر مؤمنان امام علی (ع)، علم حقیقی چراغ عقل (6)، و برترین دارایی انسان (7)، و اصل همه‌ی خوبی‌ها‌ست (8)، و آدمی را به سوی حق و حقیقت هستی هدایت و کیفیت حیات او را تعیین می‌کند. (9 و 10)

امیر مؤمنان میان دانش حقیقی و ظاهری، مکلف و نامکلف، و نافع و مضر تفاوت قائل‌شده و به کسب دانش حقیقی و مفید توصیه فرموده‌اند. (11)

دانش حقیقی و نافع

امیر مؤمنان یکی از اولین ویژگی‌های افراد با تقوا را چشم‌پوشی از محرّمات و توجه به علم نافع برشمرده‌اند (12). ایشان در وصیت‌نامه خود، التزام به تقوا، بسنده‌کردن به آن‌چه خداوند مقرر و تکلیف فرموده و تمرکز بر خود‌شناسی و عمل به معارف حاصل از آن را از مهمترین توصیه‌ها دانسته‌اند (13). از نگاه ایشان، خودشناسی (به معنی شناخت خود حقیقی الهی) سودمندترین دانش است (معرفه النفس انفعُ المعارف). و چنین دانشی موجب روشنی دل می‌شود (المعرفه نورُ القلب). از این منظر، دانشی که موجب روشنی دل و اعتلای حیات حقیقی انسان نشود، دانش حقیقی نیست. بلکه دریافت‌ها و استنتاجات درست و نادرست و ماهیتاً ابطال‌پذیر است که تاریکی دل و حجاب معرفت حقیقی محسوب می‌شود. دانش حقیقی در بیان امام صادق (ع)، نوری است که خداوند در دل آن که بخواهد می‌افکند (العِلمُ نور یَقذِفُهُ الله فی قلبِ مَن یَشاء).

دانش حقیقی، نور خِرد و معرفت الهی است که باطن قرآن کریم است و به طور تکوینی در قلب معنوی انسان نهاده شده و تنها برای دل‌های تطهیر‌شده از ناخالصی‌های دنیوی قابل دست‌یابی است. (14)

در حقیقت، راه و روش کسب دانش حقیقی با راه و روش کسب دانش ظاهری متفاوت است. اما بسیاری از مردم با راه و روش دستیابی به دانش حقیقی آشنا نیستند. بسیاری از مردم نه درباره باطن قرآن کریم که کتاب وجود الهی انسان است سخنی شنیده‌اند و نه توجهی به تفاوت تغذیه روحی خالص و ناخالص دارند. حتی بسیاری از مسؤولان فرهنگی، ادیبان، هنرورزان و اصلاح‌گران جوامعی که ادعای مسلمانی دارند نیز در این زمینه بسیار ضعیف ‌بوده‌اند و نتوانسته‌اند به افزایش سطح هشیاری الهی و سلامت معنوی مردم این جوامع کمک مؤثری کنند و آنان را در مقابل هجوم و نفوذ فرهنگ دنیاگرایی مقاوم سازند تا ارزش‌های حقیقی قلب معنوی خود را با تهدید و تطمیع دنیوی نبازند.

کتاب وجود و ارزش کتاب‌خوانی

در همان صفحه دوم کتاب ”موفقیت نامحدود …“ آمده است: ”مسأله این نیست که خرید کتاب چقدر گرون تموم می‌شه، مسأله اینه که اگر کتاب نخونی چقدر برات گرون تموم می‌شه!‌“ البته واضح است که منظور ناشر یا مترجم محترم این نبوده که صَرف وقت و انرژی برای دست‌یابی به دانش حقیقی الهی از طریق خواندن کتاب باطنی وجود‌مان چقدر ارزشمند و عدم آشنایی با آن چقدر موجب خسران است. ایشان در سخن به ظاهر حکیمانه خود درباره ارزش کتاب خواندن، نه تنها اشاره‌ای به اهمیت آشنایی با کتاب حقیقی وجود ندارند، بلکه خواندن هر کتاب ظاهری هرچند ناخالص و نامطمئن را یک ارزش واقعی قلمداد کرده‌اند.

منابع و توضیحات

1- سوره عنکبوت، آیه 41. (بنای زندگی دنیوی با تکیه بر عقل محدود دنیایی بسیار سست و همچون خانه عنکبوت است. عنکبوت ماده جفت خود را نیز می‌خورد و بعد توسط فرزندانش خورده می‌شود.)

2- سوره نور 52، توبه 20، انبیاء 44، جاثیه 30، انسان 5 و 6، …

3- ترجمه فریبا جعفری نمینی، نشر نسل نو اندیش، 1389، چاپ بیست و هفتم.

4- در استفاده از آیات قرآن کریم نیز برداشت‌های سطحی، ناقص و نادرست، بسیار رایج بوده‌ است. همچنین استفاده از اعتبار معنوی و ادبی شاعران بزرگی مانند حافظ و مولوی با نقل ابیاتی از اشعار آنان برای تقویت اعتبار مطالب خود، بسیار متداول‌ است. در برخی موارد، برداشت‌هایی کاملاً مغایر با منظور صاحب سخن ارائه کرده‌اند. به عنوان نمونه، منظور حافظ (که حیات متعالی باطنی را تجربه کرده و شعور دنیوی را ناچیز و ناپایدار می‌داند) از این سخن منظوم ”گره به باد مزن گرچه بر مراد رود“، تکیه‌نکردن به عقل و شعور دنیوی است. اما برخی آن را توصیه‌ای برای تکیه‌نکردن به ارزش‌های الهی در تدبیر امور (جدا کردن روح دین از سیاست) تعبیر کرده‌اند! حافظ شعور الهی را به ”‌آسمان“ و شعور دنیوی را به ”بحر معلق“ تشبیه کرده‌ است:
آسـمان کشـتی ارباب هنر می‌شکند    تکیه آن به که بر این بحر معلق نکنیم

5- غُرَرُ الحِکَم، ترجمه محمد علی انصاری قمی، 1389، حکمت 1487.

6- همان، حکمت 582 (العِلمُ مصباحُ العَقل).

7- همان، حکمت 735 (العِلمُ اجَلُّ بِضاعه).

8- همان، حکمت 860 (العِلمُ اصلُ کُلِّ خَیر).

9- همان، حکمت 1604 (العِلمُ یَهدی الَی الحق).

10- همان، حکمت 230 (العِلمُ حیاه).

11- نهج البلاغه

خطبه 91 (اشباح)، بخش صفات خداوند متعال در قرآن (از ارزش‌های نیکوی قرآنی پیروی کن و از نور هدایت قرآنی روشنایی دل فراهم ساز. …)، خطبه 193 (همام)، نامه 31 (وصیت‌نامه) (آنان هرگز از نگریستن به خویشتن بازنماندند. … و این نگرش و اندیشه، آنان را وادار کرد که به آنچه شناختند عمل کنند و از آنچه مکلف به آن نبودند خودداری ورزند.)، …

12- همان، خطبه 193 (غَضُّوا أبصارهُم عَمّا حَرَّمَ اللهُ علَیهِم …).

13- همان، نامه 31.

14- سوره مبارکه واقعه 80-77.

برخی مطالب مرتبط

نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (2)

نگاهی به دیدگاه روان‌شناختی و روان‌درمانی آنتونی رابینز (3)

نکاتی درباره برخی حقایق هستی و اهداف زندگی (1)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (1)

نگاهی به شاخص‌های اصلی دین راستین خدا و برخی رویکردهای معنوی (2)

نکاتی درباره نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی (1)

نکاتی درباره رهپویی دل و مشی معنوی صحیح (1)

چگونه مشکلات زندگی را حل کنیم – شرحی بر شعر با رضا بنشین (1)

چگونه مشکلات زندگی را حل کنیم – شرحی بر شعر با رضا بنشین (2)

خورشید حقیقی – شرحی بر شعر پیامبر خِرد و عشق (1)

شرحی بر شعر سوز وساز رمضان (1)

شرحی بر شعر راز حج – حج دل (1)

پرسش و پاسخ درباره برخورد محترمانه

پرسش و پاسخ درباره عدالت الهی و امام زمان (عج)

گزیده‌ای از طوبای محبت – بسم الله

پرسش و پاسخ درباره آمرزش گناهان با گریه بر امام حسین (ع)

جهاد برای آزادسازی قدس جلوه‌ای از جهاد باطنی برای آزادسازی وطن حقیقی

پرسش و پاسخ درباره اهمیت نماز

پیام نوروزی احمد علوی تبار