پرسش و پاسخ درباره عدالت الهی و امام زمان (عج)

admin

12 تیر 1401

20 دقیقه زمان برای مطالعه

2/5 - (6 امتیاز)

عدالت الهی و نقش امام زمان (عج)

پرسش

عدالت الهی به چه معناست؟ نقش امام زمان چیست؟

پاسخ

عدالت به این معناست که حق هر چیز ادا شود و هر چیز در جایگاه و منزلت شایسته‌ی خود قرار گیرد. اما درک عدالت الهی با عقل محدود دنیوی مشکل است. حتی آنچه رهپویان راه خدا در سطوح مختلف معرفت، از عدالت درک می‌کنند می‌تواند متفاوت باشد. قرآن کریم با طرح گفتگوی حضرات موسی و خضر (ع) به این نکته اشاره کرده است (1). نکته اساسی این است که خداوند متعال، عالَم مجازی دنیا را برای آزمودن انسان‌ها و فعال‌‌سازی و توسعه قابلیت‌های الهی دل‌های خوش‌پاسخ آفریده است.

عدالت الهی

عدالت الهی به این معناست که خداوند حق هر مخلوقش را به درستی ادا می‌کند و او را در جایگاه و مأموریت شایسته‌اش قرار می‌دهد. سهم هر مخلوقی از انرژی حیاتی و شعور الهی، به میزان استعداد و استحقاق و ظرفیت، تا پایان مأموریتش محفوظ است.

عطای پروردگار بزرگ، واقعاً بزرگ است. خداوند متعال همه‌ی هستی خود را به انسان عطا کرده است، بی‌آن‌که از هستی‌اش کاسته شود. پروردگار ما، انواع هدایت‌ها و امکانات مادی و معنوی را برای بیداری دل و رهپویی معنوی راه خدا تا وصول درجات عالی هستی تدارک دیده است. عدالت الهی بر ارزش‌های حقیقی استوار است.

ارزش‌های حقیقی

ارزش و حقوق واقعی انسان‌ها به میزان خلوص دل و فعال‌شدن قابلیت‌های الهی آنهاست. صفات و ارزش‌های الهی تحقق و توسعه‌یافته در قلب معنوی، جایگاه انسان را در هستی و سهم انرژی حیاتی الهی او را تعیین می‌کنند. علم و مال و مقام دنیوی دارای ارزش حقیقی نیست. اما خداوند، سهمی از نعمت‌های دنیوی را برای هر بنده‌ در هر مرحله از رشد روحی تا پیش از مرگ بدن دنیوی‌اش مقرر می‌فرماید.

هشیاری بسیاری از مردم دنیا در محدوده‌ی عقل و علم دنیوی است. به زعم بسیاری از آنان، کسانی که امکانات دنیوی بیشتری دارند، خوشبخت‌ترند. در مورد قارون نیز چنین تصور می‌کردند (2). اما از نگاه هستی عالی، کسانی سعادتمندترند که قلب معنوی‌شان در وضعیت بهتری است. پایین‌تر از تراز معینی از هشیاری دل، وضعیت باطنی افراد شبیه وضعیت ظاهری کسانی است که در حالت کوما قرار دارند. هر عمل شایسته‌ای که از فردی سربزند، شبیه بروز علایم حیاتی بیماران تحت درمان است.

اگر خداوند چیزی را از هر انسان بگیرد، قطعاً چیز بالاتری به او عطا می‌فرماید. بسیاری از انسان‌ها در اثر بی‌اعتنایی به هشدارهای فطرت الهی خود و عدم پیروی از رهنمودهای الهی، در مسیر و جایگاه ستم به خود و از دست‌دادن قابلیت‌ها و ارزش‌های حقیقی قلب معنوی خود قرار می‌گیرند.

خداوند متعال رعایت حقوق دیگران را بر انسان واجب شمرده و از الزامات رشد معنوی و برخورداری از نعمت‌های بالاتر قرار داده است. تنها با اهتمام به تقوا و عملکرد رحمانی است که قابلیت‌های الهی دل فعال و امکان گذر به مراتب بالاتر هستی فراهم می‌شود. (3)

دل‌های تا حدی بیدار، تفاوت‌های ظاهری در بدن و دیگر امکانات موقت دنیوی یا ابتلا به بیماری‌ها و مصایب را ظلم و بی‌عدالتی تلقی نمی‌کنند. ضربات خداوند، گاهی برای تنبیه و بیداری دل‌های غافل، گاهی برای کمک به اصلاح راه و روش بیدارشدگان نسبی، و گاهی برای پیش‌گیری از خسارت بیشتر به قلب معنوی است. اگر خداوند حاجت بنده مؤمنی را ندهد، برآوردن آن حاجت به ضرر بنده‌اش بوده و عطای بزرگتری برای او در نظر داشته است.

پاداش حقیقی و دادگری عادلانه

کسب سهم بیشتری از نعمت‌های دنیوی و قرارگرفتن در جایگاه‌های دنیوی بالاتر به معنی سعادت و عزت واقعی نیست. هر کس که با فریب‌کاری یا توسل به قدرت دنیوی به حقوق دیگران تعدی کند، در واقع به قلب معنوی خود ستم کرده است. همه‌ی زرنگ‌های ظاهری (از یک عرضه‌کننده جنس تقلبی یا نامرغوب تا گروه‌های مافیایی عامل اختلال و فساد در نظامات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی)، در زمره بازندگان واقعی‌اند. اگر هنگامی که همه چیز این دنیا را از انسان می‌گیرند، چیزی برای او باقی نمانده باشد، تمام زندگی را باخته است. و اگر در آن هنگام، قلب معنوی او کمتر از خورشید حقیقی باشد، باز هم ضرر کرده است.

کارهای ناشایستی که از افراد یا حکومت‌ها سرمی‌زند، نه خواست خداوند است و نه مورد تأیید او، گرچه کارهای ناشایست نیز با نیرویی که خدا در اختیار افراد قرار داده است، رخ می‌دهد. خداوند افراد نالایق را تنها به مأموریت‌های سطح پایین (مربوط به خدمات معیشت دنیوی و پاک‌سازی دل‌های مؤمنان) می‌گمارد.

خداوند نه به آداب دینی ظاهری و ادعای مسلمانی بلکه به نحوه‌ی عملکرد و وضعیت واقعی قلب معنوی هر فرد می‌نگرد. او کوچک‌ترین آثار عملکرد هر فرد را در نظر می‌گیرد، حق هیچ‌کس را ضایع نمی‌کند و از هر فرد به اندازه‌ی وسع معرفتی‌اش انتظار دارد. (4)

خداوند به کسانی که بر نماز و روزه باطنی اهتمام دارند، خود را به ارزش‌های کاذب دنیا نمی‌فروشند، در مصایب صبورند، تحت ستم ظاهری قرار می‌گیرند و عفو می‌کنند، و در مقابل بخل‌ورزی نادانان، خیرخواهی و عطای درونی دارند، از هستی عالی خود عطا می‌فرماید. در واقع، با اهتمام به تقوا و عملکرد رحمانی، نفس کاذب دنیوی به تدریج مهار و محو می‌شود و شخصیت حقیقی الهی دل ظهور می‌کند. امام حقیقی سرزمین دل، در آغاز ظهور، به پاک‌ترین نقطه دل (کعبه باطنی یا نور قدسی خدا) تکیه دارد و می‌تواند پاکسازی و تنویر دل را تداوم بخشد.

ماهیت ناامن دنیا و خیال باطل برپایی مدینه فاضله دنیوی

حیات دنیایی، حیات موجودات مملوک است نه مالک، و سطح شعور دنیوی برای انسان اسارتگاهی ظلمانی و نا‌امن است‌(5). همه‌ی اختلافات و دعواها در دنیا اساساً به دلیل ماهیت ناامن و فریبنده‌ی دنیا، عدم‌کفایت شعور دنیوی و آسیب‌دیدن قابلیت‌های الهی و نظام ارزشی دل‌است. اگر انسان دریابد که همه‌ی ارزش‌های حقیقی در وجود خود اوست، حدود الهی را در استفاده از نعمت‌های دنیوی و تعامل با دیگران رعایت می‌کند. دل‌های بیدار و رشدیافته را نمی‌توان فریب داد و به بت‌پرستی و خودفروشی و دزدی متاع دنیوی (حتی از نوع ظاهراً قانونی) وادار کرد.

برخی از دزدان برای غارت خانه‌های مردم دعوای ساختگی به پا می‌کنند. هنگامی‌که اهل خانه بیرون می‌آیند تا ببینند چه خبر است، همدستان دزدان، خانه را غارت می‌کنند. همه‌ی جاذبه‌های فریبنده و دعواهای دنیا، عواملی برای بیرون‌کشیدن انسان از خانه‌ی وجودی‌اش و در معرض غارت قرارگرفتن ارزش‌های درونی اوست.

دنیا و فضای فکری دنیوی را می‌توان به یک دریای تاریک، توفانی و ناامن نیز تشبیه کرد که دل‌های بی‌نصیب از محافظت الهی کافی را به‌تدریج در خود غرق و هلاک می‌کند. آن نواحی این دریا که به نظر آرام‌تر می‌رسد نیز بسیار ناامن است. برخی افراد به اشتباه گمان می‌کنند شناگر ماهری هستند و غرق نمی‌شوند.

برخی انتظار دارند خداوند امام زمان را به کمک‌شان بفرستد تا به‌طور مؤثرتری با شیاطین و دشمنان درگیر شوند و اوضاع دنیا را به‌گونه‌ای سامان دهند که اثری از ظلم و بی‌عدالتی نمانَد. یعنی امام زمان به عنوان منجی ظهور کند و همه موانع یک زندگی آسوده و سرشار از نشاط و معنویت در دنیا را برطرف سازد. به زعم آنان، شیاطین جن و انس را، اگر آدم نشدند، باید نابود یا از دنیا بیرون کرد. آنان نمی‌دانند که دنیا به عنوان محلی برای آزمون و رشد، با ساختار ناامن طراحی شده‌است و نمی‌توان ساختار آن را تغییر داد. در واقع، برپایی مدینه فاضله دنیوی، خیالی باطل‌ است.

البته تلاش و پایداری جوامع نسبتاً بیدار و به اندازه کافی متحد برای بهبود جمیع شرایط رشد معنوی از جمله حفاظت از امنیت ملی خود در مقابل نفوذ و تهاجم فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نظامی دشمنان، امری شایسته و مورد حمایت خداوند است.

میراث‌بَری ارزش‌های هستی عالی الهی و به پا داشتن قسط و عدل

بر خلاف برخی برداشت‎‌های نادرست از آیه 5 سوره مبارکه قصص، در اختیار گرفتن منابع انسانی و اقتصادی جامعه و پیشوایی ظاهری مردم، ارثیه‌ حقیقی خداوند نیست (6). خداوند متعال راه وصول به ارثیه‌ حقیقی یعنی ارزش‌های هستی عالی الهی را تنها برای کسانی می‌گشاید که بازی دنیایی‌شان خویشتن‌دارانه و زیبا باشد و قصد توسعه‌طلبی و برتری‌جویی دنیوی، تقویت نفس کاذب طغیان‌گر و ایجاد فساد ‌در سرزمین درون و بیرون نداشته باشند. (7)

همچنین برخی افراد از آیه 25 سوره مبارکه حدید چنین برداشت کرده‌اند که راهبرد اصلی اسلام، برقراری مناسبات اجتماعی عادلانه است. در حالی که عدالت الهی بسیار فراتر از عدالت اجتماعی و همواره برقرار است. برای به پا داشتن قسط و عدل الهی نیز برخورداری از خِرد الهی و اشراف کامل به عملکرد همه افراد و فضای باطنی همه دل‌ها ضروری است. خداوند انسان‌ها را دعوت کرده است که مسیر رشد معنوی و دستیابی به خِرد الهی را در پیش بگیرند و توانایی قیام به قسط در فضای باطنی را بیابند. اولیای خدا، هم دلایل روشن برای راستی وعده خداوند و هم راهنما و راهبر مسیر رشد معنوی‌اند. حدید ظاهری برای فتح و پیروزی ظاهری و جهاد اصغر است. اما حدید باطنی (قدرت تشخیص و تفکیک حق و باطل) برای جهاد اکبر، فتح سرزمین دل و به پا داشتن شخصیت الهی آن به کار می‌آید.

کشتی امن باطنی، حرم امن اولیای خدا

پاسخ خداوند به درخواست مجازات برای ستمگران یا شفاعت برخی از آنان، این‌‌است: به من نگویید چه رفتاری با ستمگران داشته باشم. آنها فعلاً در حال غرق‌شدن‌اند‌‌ (8). شما دل‌هایتان را از دنیا خارج کنید و توجه خود را بیش از حد به دنیا ندهید‌(9). همچون پسر نوح به قدرت ظاهری و کوهی از یافته‌های علمی و هنری کاذب خود مغرور نشوید و خودسری نکنید‌(10). به کشتی بزرگ و امن اولیای خدا پناهنده شوید تا کشتی‌سازی (خودسازی) بیاموزید و زیر نظر من و طبق رهنمودهایم کشتی امن خودتان را بسازید‌(11). یاد مرا در دل قوی دارید و به تقوا و عملکرد رحمانی اهتمام بورزید‌(12). با کشتی باطنی بزرگ و امن (یعنی با تراز بالایی از کیفیت و قدرت روحی) خواهید توانست به سلامت از این دریای ناامن عبور‌کنید و بسیاری‌‌دیگر را نیز نجات دهید. آیا درنیافتید که ما حرم امنی قرار دادیم که بیرون از آن مردم را می‌ربایند؟ (13)

امام باقر (ع) اشاره داشته‌اند که مراد از سرزمین امن و مبارک در قرآن کریم، نه مکه بلکه دل اولیای خداست (14). مکه و مسجد الحرام تنها جلوه‌هایی از حرم امن دل‌های اولیاست.

کسانی‌که به کشتی باطنی اولیای خدا و راهنمایان الهی حقیقی پناهنده می‌شوند و به اصلاح قبله‌ی دل و اخلاص در عملکرد رحمانی اهتمام می‌ورزند، در مسیر رهپویی و رشد معنوی حقیقی قرار می‌گیرند. رهپویی معنوی راه خدا، ملازم با مبارزه درونی با نفس طغیان‌گر دنیوی، آزادسازی و تطهیر تدریجی سرزمین دل از دشمنان خدا و هرگونه ناخالصی، و ظهور تدریجی شخصیت الهی دل است. سرانجامِ این فرایند بزرگ باطنی، رستاخیز یا قیامت شخصیت الهی دل یعنی ظهور کامل امام حق در سرزمین دل‌است.

در ذیل این راهبرد اصلی دین خدا، توجه و اهتمام به اصلاح نظام اجتماعی و ایجاد فضای فرهنگی و معنوی سالم‌تر در جامعه، نشانه‌ای از بیداری معنوی نسبی وسیع‌تر دل‌هاست. (15)

ویژگی‌ها و نقش امام زمان (عج)

پیامبر کسی است‌که از جانب خداوند بر او وحی می‌شود و وظیفه ابلاغ وحی را در سطح محدود یا وسیع بر عهده دارد. اما تنها برخی از پیامبران به مقام امامت رسیدند (16). پیامبر اکرم (ص)، هم رسالت پیامبری را به کامل‌ترین نحو انجام دادند و هم امامت امت را بر عهده داشتند. امام حق دارای ویژگی‌های مهم زیر است:

1- با خداوند (منبع وحی) در ارتباط است.

2- دارای خِرد الهی و توانایی تولید درجات بالای انرژی حیاتی الهی است.

3- انرژی حیاتی الهی مورد نیاز مخلوقات آسمانی و زمینی را تأمین می‌کند.

4- مالک و سلطان حقیقی (ملکه حقیقی) و دارای فصل الخطاب است و از جانب خداوند اداره امور عالَم دنیا را در فضای باطنی بر عهده دارد.

5- هدایت و رهبری مؤمنان را در فضای باطنی (و در شرایط مقتضی در ظاهر نیز) بر عهده دارد.

کسانی که مست مال و مقام کاذب دنیوی‌اند و قلب معنوی‌شان با انبوهی از ناخالصی درآمیخته و کور و ناتوان شده است، وجود امام زمان را انکار می‌کنند. از سویی، مبصرهای قلابی نیز امام زمان را غایب و غایبان را حاضر به شمار می‌آورند. در حالی که همه مخلوقات ریزه‌خوار حجت خدا و امام زمان‌اند. اگر مردم فریب دنیاپرستان را نخورند و شکر نعمت‌های الهی را بجا ‌آوردند، وجودشان وسعت می‌یابد و حقایق را درک می‌کنند. (17)

اظهار ارادت و دوستی برخی شیعیان ظاهری نسبت به امام زمان، در تراز مودت با ایشان نیست. دوستی را در میزان اهتمام به مودت یعنی در میزان اهتمام به یاری امام حقیقی دل با عملکرد رحمانی به ویژه در خانواده و در کسب و کار می‌سنجند. در واقع، میزان اهتمام به رعایت احکام پایه‌ای اسلام از جمله پاکدامنی، خوش‌خُلقی، اخلاص، راستگویی، درستکاری، انصاف، مروت، شکیبایی و پایداری به‌ویژه در شرایط دشوار، معیاری از مودت با امام حق است.

برخی از شیعیان ظاهری، ارادت و توسل به امام زمان را تنها در سطح درخواست بهبود شرایط زندگی دنیوی، شفای بیماران و آمرزش گناهان در نظر دارند. در چنین تراز پایینی از دوستی، رشد معنوی واقعی رخ نمی‌دهد. و افراد رشدنیافته ممکن است در شرایط دشوار همان‌گونه رفتار کنند که کوفیان با امام زمان‌شان کردند.

نمایندگان امام زمان (عج)

راهنمایان الهی راستین در عصر حاضر، نمایندگان امام زمان‌اند. طهارت باطنی، تبرّی از هرگونه ظلم، و اشراف به فضای باطنی دل‌ها، برخی از مهمترین ویژگی‌های آنان است. قائم آل محمد (ص) در فضای باطنی و در دل‌های مطهر راهنمایان الهی راستین که خورشیدهای حقیقی‌اند، همواره قائم است.